متغیرشناسی و تحلیل اکتشافی-ساختاری تأثیر ایجاد دالان زنگزور بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران: ارائه سناریوی سازگار با بوم امنیتی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روابط بین الملل، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه روابط بین الملل، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار علوم سیاسی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

ایجاد احتمالی دالان زنگزور یکی از رادیکال‌ترین تغییرات ژئوپلیتیک در حوزه قفقاز خواهد بود که تأثیرات گوناگونی بر کشورهای منطقه خواهد داشت. در این میان، جمهوری اسلامی ایران به دلیل قرار گرفتن ذیل تحریم‌های بین‌المللی امکان انتفاع کمینه از مزایای ترانزیتی احتمالی این دالان را نخواهد داشت اما تحت تأثیرات تعقیبی فراوانی قرار خواهد گرفت که بر جنبه‌های مختلف امنیت آن اثرات سوء دارد. نظر به فقدان تحقیق بسنده در این زمینه، مطالعه حاضر تلاشی است که ضمن رفع نواقص معرفت‌شناختی و روش‌شناختی در پیشینه تحقیق، با استخدام نظریه مجموعه امنیت منطقه‌ای، کاربست رویکردهای تحقیق تلفیقی (تحلیل اکتشافی، تحلیل ساختاری و سناریو پردازی) و اعتباربخشی یافته‌ها به کمک نظرات نخبگانی و نرم‌افزارهای مرتبط (اس‌پی‌اس‌اس، میک‌مک و سناریو ویزارد)، به کشف تأثیرات منفی دالان زنگزور بر امنیت ایران بپردازد و برای برون‌رفت از آن، سازگارترین سناریو را ارائه دهد. یافته‌های تحقیق نشان داد که ایجاد این دالان توسط 18 متغیر با بار عاملی قابل‌قبول در 4 مؤلفه اقتصادی، ترانزیت، هژمونیک/ژئوپلیتیک و نظامی(مطابق ارزش ایگن)، بر امنیت ایران تأثیر منفی می‌گذارد. تحلیل ساختاری نیز نشان داد که این نظام تأثیرات متشکل از متغیرهای بحرانی، ریسک، هدف و خروجی است که هر کدام دارای رفتار و ماهیت اختصاصی هستند و باید موردتوجه کارگزاران نظام قرار بگیرد. همچنین، نتایج حاصل از سناریو پردازی نشان داد که متغیرهای "تقویت همگرایی سیاسی با ارمنستان"، "سرمایه‌گذاری ترانزیتی مشترک با ارمنستان"، "حفظ وضع موجود در مرزها"، و"خنثی‌سازی تحریم‌ها و بازگشت به رقابت‌پذیری تجاری" عوامل کلیدی در سازگارترین سناریوی مطلوب در این زمینه به شمار می‌روند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. 6- منابع

    6-1- منابع فارسی

    مقاله­ها

    1. اشرفی، حمیدرضا، & شیخ‌الاسلامی، محمدحسن. (1402). روسیه و ابتکار «کمربند-جاده» چین (2020-2013). فصلنامه علمی مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 29(121), 3-26.
    2. اعظمی، هادی، سلطانی، محسن. (1396). بررسی پارامترهای سیاسی-امنیتی مؤثر بر افزایش وابستگی ژئوپلیتیک جمهوری آذربایجان به ایران؛ با تأکید بر منطقه‌ی خودمختار نخجوان. پژوهش‌های راهبردی سیاست، 6(23), 107-131.
    3. امیری، مهدی، & فلاحی، احسان. (1401). ژئوپلی‌نومی روابط ایران با جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال‌های 2013 تا 2021. مطالعات اوراسیای مرکزی، 15(2), 73-101.
    4. انصاری نسب، مسلم. (1402). کریدور ریلی تراسیکا و تجارت ایران و آسیای میانه. فصلنامه علمی مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 29(121), 79-106.
    5. جاجانی، مهرداد، سنایی، اردشیر، & خبیری، کابک. (1400). ساخت و اعتباربخشی مدل روابط خارجی ایران و جمهوری آذربایجان و استخراج متغیرهای خطرپذیری، بحرانی، راهبردی و تنظیمی. مطالعات اوراسیای مرکزی، 14(2), 151-173.
    6. رشیدی، احمد. (1402). کریدور میانی و منافع ایران در قفقاز جنوبی. فصلنامه علمی مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 29(121), 27-54.
    7. عباسی، مجید و موسوی، سید محمدرضا (1392)، «روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان»، بسترهای همگرایی و زمینه‌های واگرایی، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 6، شماره 2، صص 61-80.

    6-2- منابع لاتین

    Articles

    • Amable, D. S. (2022). Theorizing the Emergence of Security Regions: An Adaptation for the Regional Security Complex Theory. Global Studies Quarterly, 2(4), 1-12.
    • Asgarova, R. (2022). Geopolitical Changes in the Caucasus and Their Impact on Security in the Region. Center of Analysis of International Relations (AIR Center).
    • Buzan, B., & Wæver, O. (2009). Macro-securitization and security constellations: reconsidering scale in securitization theory. Review of International Studies, 35(2), 253–276.
    • Carpenter, T.G. (1991). The New World Disorder. Foreign Policy, 84, 24–39.
    • Ferreira-Suza, T. (2021). Rethinking the Regional Security Complex Theory: A South American view between 2008-2016. Journal of International Security Studies, 7(1), 83-103.
    • Floyd, R. (2020). Securitisation and the Function of Functional Actors. Critical Studies on Security, 9(2), 1–17.
    • Ghadi, M.A; Farhadi, M & Heydarabadi, A. (2022). Developing an optimal model of Iran’s countermeasures against the threats of economic plans of the major powers in central Asia. Journal of Eurasian Studies, 0(0), 1–16.
    • Godet M, (2011). Strategic foresight. For corporate and regional development. Paris. Dunod.
    • Grabowski, W. (2020). Application of the Regional Security Complex Theory for Security Analysis in the Persian Gulf. Athenaeum Polskie Studia Politologiczne, 68(4), 18–31.
    • Ismailzade, F & Babayev, B. (2022). The economic importance of the South Caucusus’ Zangezur corridor. GCRF COMPASS.
    • Friedberg, A. L. (1993). Ripe for rivalry: prospects for peace in a multipolar Asia. International security, 18(3), 5-33.
    • Nazarko, J, Ejdys, J, Halicka, K, et al (2017). Structural Analysis as an Instrument for Identification of Critical Drivers of Technology Development. Procedia Engineering 182, 474 – 481.
    • Pour Esmaeili, N., Salimi, H., & Dehghani Firoozabadi, S. J. (2020). Critical and Complementary Review of Buzan’s Regional Security Complex Theory in The Wake of Middle East Regional system. Geopolitics Quarterly, 16(60), 135-164.
    • Seyyed, K.H &Khan, I. (2022). Azerbaijan-Iran Tension: Implications for Pakistan. Pakistan Social Sciences Review, 6, (1), 109-122.
    • Sjostrom, B., & Dahlgren, L. O. (2002). Applying phenomenography in nursing research. Journal of advanced nursing, 40(3), 339–345.
    • Tüysüzoglu, G. (2014). How demand for security influence the shaping of foreign policy: Using the theory of securitization to understand Armenia–Iran relations. Journal of Eurasian Studies, 5 (1), 192–201.
    • Tuba, E. (2022). Russia's war on Ukraine and the rise of the Middle corridor as a third vector of Eurasian connectivity: Connecting Europe and Asia via Central Asia, the Caucasus, and Turkey. Leibniz Information Center for politics and Economics, German Institute for International and Security Affairs, Berlin.
    • Xie, L., & Warner, J. (2021). The politics of securitization: China’s competing security agendas and their impacts on securitizing shared rivers. Eurasian Geography and Economics, 1–30.

    Books

    • Buzan, B. (2014). An Introduction to the English School of International Relations. Cambridge: Polity Press.
    • Dornyei, Z., & Taguchi, T. (2010). Questionnaires in Second Language Research: Construction, Administration and Processing (2nd ed.). New York: Routledge.
    • Mutimer, D.(2019). Critical Security Studies: A Schismatic History. In Contemporary Security Studies, edited by A. Collins, 91–110. 5th ed. Oxford: Oxford University Press.
    • Pallant, J. (2013). SPSS Survival Manual. A step by step guide to data analysis using SPSS. Allen & Unwin.