نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر تهران ایران
2 استاد دانشگاه صنعتی مالک اشتر تهران ایران
3 دانشیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر تهران ایران
4 (نویسنده مسئول) دانشجوی دکتری دانشگاه صنعتی مالک اشتر تهران ایران
چکیده
تازه های تحقیق
مهمترین منابع اطلاعات و پیشینه تحقیق حاضر شامل موارد زیر میباشد:
جدول شماره 4 نمای کلی(نویسندگان، سال پژوهش، روش استفادهشده، اهداف اصلی و مهمترین یافتهها)، برخی از منابع مرتبط با موضوع پژوهش را نشان میدهد.
کلیدواژهها
ارزیابی سیاستهای علم و فناوری با رویکرد سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری
رابعه امامی رضوی
علیرضا بوشهری arb1148@yahoo.com
محمدابراهیم سنجقیsanjaghi@yahoo.com
سید اصغر جعفریjafari1647@yahoo.com
ابوالفضل باقری ab.5209@yahoo.com
رابعه امامی رضویr-emami@ymail.com
تاریخ دریافت: 30/3/99 تاریخ پذیرش نهایی: 20/6/99
فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال بیست و سوم، شماره ، 88 پاییز 1399
چکیده
هدف اصلی مقاله؛ ارزیابی سیاستی است با عنوان سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری که در فصل سوم سیاستهای ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی(مصوب شورای انقلاب فرهنگی سال 1384) مندرج گردیده است. ارزیابی این سیاست با استفاده از مدلهای موجود در ادبیات و طراحی مدل محقق ساخته انجامگرفته است. تحقیق حاضر ماهیت توصیفی- کاربردی دارد و با تکنیک پیمایشی انجامگرفته است. در این راستا نخست خبرگان سیاستگذاری، بهعنوان خبره پرسشنامه را بررسی کردند و با حصول اطمینان مقدار 0.7 برای آلفای کرونباخ، پایایی پرسشنامه مشخص شد. جامعۀ آماری را خبرگان سیاستگذاری و محققین زن تشکیل دادهاند که 79 نفر از آنها (36 خبره و 43 نفر محقق زن)، بهعنوان نمونه به سؤالات پاسخ دادند. از آمار توصیفی و استنباطی برای توصیف دادهها، از آزمونهای ناپارامتری دوجملهای و رتبهبندی فریدمن برای بررسی سؤالات و از نرمافزار تحلیل آماری SPSS در سطح معناداری 0.05 برای تحلیل استفاده گردید. همچنین جهت پیمایش ارزیابی سیاست، از آزمون t یک نمونهای استفاده شد. یافتههای حاصل از نتایج تجزیهوتحلیلهای آماری و پیمایش ارزیابی سیاست نشان داد که سیاست مورد ارزیابی از منظر هر دو جامعه آماری، نیاز به اصلاح و بازنگری کلی دارد. همچنین یافتههای حاصل از نتایج آزمون تی مستقل بیانگر آن است که سیاست موردنظر بدون مشارکت ذینفعان و یا در نظر گرفتن شرایط زمینهای و پیشبینی سازوکارهای لازم، طراحیشده است. در نهایت بر اساس یافتههای تحقیق پیشنهاد شد؛ آثار سیاست موردنظر از طریق بررسی تأثیر بر عملکرد سازمانها و ارزیابی تأثیرات، بهطور مستمر و طبق جدول زمانبندی(سالانه و یا دو سال یکبار) انجام گیرد و نتایج ارزیابی جهت اصلاح و بازنگری سیاستهای ناکارآمد به نهادهای قانونگذار گزارش شود. همچنین پیشنهاد شد حمایتهای هدفمند مادی و معنوی از زنان محقق در عرصه تولید علم و فناوری انجام گیرد و بین سیاستگذاران و مجریان سیاست مذکور، انسجام و یکپارچگی لازم ایجاد گردد. همچنین شاخصهای شفاف و منطبق با موازین اسلامی و سیاستهای کلی علم و فناوری (ابلاغی مقام معظم رهبری)، جهت طراحی سیاستهای آتی علم و فناوری زنان، تهیه و تدوین گردد.
کلیدواژگان:
سیاستهای علم و فناوری، ارزیابی سیاست، مدلهای ارزیابی، سیاست حمایت از محققین زن.
1 - مقدمه و بیان مسأله
از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، جهت ارتقاء و بهبود وضعیت زنان در عرصه علم و فناوری کشور، سیاستها و تدابیری بهصورت اقتضایی تدوینیافته است. درعینحال شواهد موجود نشان میدهد به دلیل عملکرد و یا رویکردهای متفاوت سیاستگذاران و مدیران اجرایی، این سیاستها از منظر تدوین و اجرا، انسجام و یکپارچگی لازم را نداشته و از نتایج مورد انتظار برخوردار نبودهاند. ازآنجاکه علم و فناوری و سیاستگذاری در این عرصه از عوامل مهم رشد و پیشرفت جوامع محسوب میشوند، در کشور ایران نیز برای توسعه و بهکارگیری علم و فناوری، سیاستهای مختلفی تدوینیافته است. از سوی دیگر، زنان که نیمی از جمعیت و بخش قابلتوجهی از جامعه علمی را تشکیل میدهند، توانستهاند در رشد و توسعۀ علم و فناوری کشور تأثیرگذار باشند. شواهد نشان میدهد که جامعه ایران، طی چهار دهه گذشته، تحولات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و آموزشی را پشت سر گذاشته است. در این میان زنان جامعه در آموزش عالی، نهادهای صنعتی و تحقیقاتی و دیگر عرصههای علمی و فناوری رشد چشمگیری پس از انقلاب اسلامی ایران داشتهاند. مرور اسناد و قوانین موجود نیز حاکی از شکلگیری سیاستهایی مربوط به نقش زنان در عرصههای علمی و پژوهشی کشور است؛ بااینحال مطالعات اکتشافی نشان داد علیرغم تدوین و تصویب سیاستهای گوناگون در این عرصه، تاکنون هیچگونه ارزیابی خاصی از این سیاستها صورت نگرفته است. ازاینرو در تحقیق حاضر ابتدا سیاستهای موجود در علم و فناوری بهویژه سیاستهای مرتبط با نقش زنان در این حوزه، از بین قوانین و اسناد بالادستی شناسایی و استخراج گردید. همچنین مدلهای ارزیابی سیاست در ادبیات مورد بررسی قرار گرفت. سپس مدل اولیهای که بتواند ارزیابی سیاستهای علم و فناوری در حوزه زنان را پوشش دهد، طراحی شد. پس از اعتباربخشی و تائید مدل توسط خبرگان، مدل نهایی تحقیق طراحی شد. در نهایت از بین سیاستهای موجود، سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری(بند سه از فصل سوم سیاستهای ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی،1384) بهعنوان نمونه انتخاب شد و بر اساس مدل نهایی تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفت.
2- ادبیات موضوع و پیشینه
2-1- ادبیات نظری: ادبیات موضوع در این تحقیق از پنج بخش تشکیلشده است: 1- نقش زنان در علم و فناوری 2- سیاست و سیاستگذاری؛ 3- ارزیابی سیاست 4- دلایل شکلگیری سیاستهای علم و فناوری زنان 5- مدلهای ارزیابی سیاست و مدل تحقیق
1-1-2- نقش زنان در علم و فناوری
بهشتی (1377: ص 68) در مقالهای نشان میدهد 82/14 درصد از کل فعالیتهای تحقیقاتی در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، فعالیتهای پژوهشی است که زنان انجام دادهاند. کرمی، علیجانی و صالحی (1386: ص 37)، استفاده از روش کتابسنجی کلیه مقالات مجله علوم و فناوری اطلاعات را در یک دوره 5 ساله (از سال 1380 تا 1384) مورد تحلیل قراردادند. یافتههای این پژوهش نشان داد که در این دوره 5 ساله 67 مقاله تألیفی، 29 مقاله ترجمهای و 7 مورد گزارش به چاپ رسیده است که تعداد 11 ترجمه (43/31 درصد) و 31 تألیف (25/36 درصد) بهوسیله زنان و تعداد 24 ترجمه (57/68 درصد) و 51 تألیف (75/63 درصد) بهوسیلهی مردان در این نشریه به چاپ رسیده است. دینگ و همکاران[1] (2006: p,313) در تحقیقی که بر روی 4227 نفر از دانشمندان بالای 30 سال انجام داده بودند به این نتیجه رسیدند که زنان عضو هیئتعلمی، حدود 40 درصد و مردان 60 درصد در اختراعات مشارکت داشتند و این نشاندهندهی شکافی است که همچنان در محافل علمی باقی است. مطالعات کاستیلو[2] و دیگران (2014: P,2)، نشان داد که سیاستهای مربوط به نقش زنان در علم و فناوری، در کشورهای توسعهیافته نیز با چالشهایی روبروست. یافتههای ادبیات و گزارشهای توسعه جهانی «آوریل 2011»، در ارزیابی سیاستهای مربوط به فعالیتهای علمی زنان، حاکی از آن است که در بسیاری از کشورها، سیاستگذاران جهت مقابله با نابرابریها، با معرفی سهمیه جنسیتی در سیاست، موقعیت عضویت زنان را در هیئتمدیره شرکتها ایجاد کردهاند. در سال 2015، کشورهای عضو 2030 دستور کار خود را بر اساس اصول توسعه پایدار اتخاذ کردند که شامل مجموعهای از اهداف میباشد. یکی از اهداف اشاره به برابری جنسیتی و توانمندسازی همه زنان و دختران دارد. کشورهای عضو، تحقق برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان و دختران را عامل کلیدی پیشرفت در همه ابعاد دانستند. آنها بر این باور بودند که یک دیدگاه جنسیتی برای اجرای موفقیتآمیز این برنامه بسیار مهم است. آخرین گزارش توسعه جهانی مربوط به سال 2018 میباشد. در گزارش شکاف جنسیتی سال 2018 مجموعاً و با احتساب میانگین کل پیشرفت جهانی 68 درصد از نابرابریها از بین رفته است بااینحال 32 درصد از شکاف جنسیتی باقی است. بهطوریکه از میان چهار زیر شاخص بیشترین شکاف جنسیتی در سیاست و بهاندازه 77 درصد است.
2-1-2- سیاست و سیاستگذاری
منظور از سیاست، مجموعه تصمیمات و اقدامات دولت در برخورد با یک موضوع خاص است (قاضی نوری و قاضی نوری، 1391: ص 4). سیاستها، اندیشه ما را در تصمیمگیری راهنمایی میکنند. سیاست مشخصکننده محدودهای است که تصمیمهای آتی باید در داخل آن اتخاذ شود. سیاستگذاری یک برنامه عمومی است که بهمنزله راهنمای عمل در نظر مدیران قرار میگیرد. بدین معنی که مدیران بلندپایه نقش برجستهای در تعیین خطمشی کلی و سراسری سازمان دارند. سیاستگذاری، متضمن تشخیص مسائل است و تشخیص مسأله خود نیازمند آن است که مسائل اجتماعی همانگونه که هستند، بیان شوند و ضرورت حضور دولتها در آن موضوع روشنشده باشد (طباطباییان و همکاران،1391: ص 21). آنچه در همه تعاریف بهطور مشترک وجود دارد آن است که سیاستگذاری در مورد فرایند یا الگوی فعالیتها یا تصمیماتی است که برای جبران مشکلات عمومی چه حقیقی و چه مجازی توسط نهادهای ذیربط اتخاذ میشود.
3-1-2- ارزیابی سیاست
مطالعات موجود پیرامون ارزیابی سیاست از ارزیابی برنامه قابلتفکیک نیست. گرچه برخی نویسندگان بر پیچیدگی و وسعت ارزیابی سیاست نسـبت بـه ارزیـابی برنامـه تأکید کردهاند اما آنها نیز از روشها و مدلهای رایـج در ارزیـابی برنامه استفاده میکنند (هانبرگر[3]، 2001: p,45-62). آریف و آزوما[4] (2001 و 2002: p,78-85)، ارزیابی سیاست را بهعنوان یکی از اصلاحاتی که در نظام اداری صورت گرفته است مورد توجه قرار میدهند و به تحلیل چرایی و چگونگی و سیر تحولات آن میپردازند. امامی میبدی (1394: ص 45)، ارزیابی سیاست را ذیل مفهوم ارزیابی برنامه توسعهیافته، دانسته است. بدین معنی که ارزیابی قبل از آنکه بر مفهوم تخصصی مشخصی دلالت کند یک روش بوده و بهمرور زمان برای انجام هر چهبهتر و پاسخ به نیازهای ذینفعان تکاملیافته است. از منظر برخی دیگر از نویسندگان (سیدنی[5]، 2006)، در یک ارزیابی کامل نهتنها باید به بروندادها شامل نتایج و پیامدها و همچنین فرایند اجرا توجه نمود بلکه باید به بافتی که سیاست در آن طراحیشده نیز دقّت کرد. توجه به فرایند اجرا و فاز طراحی سیاست توسط بسیاری از مؤلفان مورداشاره قرارگرفته است. مارا سیدنی علاوه بر اشاره به تأثیر بافت تاریخی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و نیز "مفروضات زیربنایی" در طراحی سیاست، به نقل از نظریهپردازان طراحی سیاست دراینباره مینویسد: صاحبنظران باید به عقبتر در زنجیره علّی نگاه کنند تا بفهمند چرا سیاستها با موفقیت یا شکست روبرو میشوند زیرا فرایندهای اصلی فرموله کردن سیاست و خودِ طراحیهای سیاست تأثیر چشمگیری بر نتایج حاصل از پیادهسازی سیاستها دارند(سیدنی،2007) به نقل از (بوشهری و باقری، 1395: ص 112). برخی نیز ارزیابی سیاست را بر بهکارگیری مجموعهای از روشهای تحقیق برای بررسی قاعدهمند اثربخشی مداخلات سیاسـتی، اجـرا و فراینـدهای آن تعبیر میکنند که در پی تعیین مطلوبیت و ارزش آنها در راسـتای بهبـود شـرایط ذینفعان و گروههای هدف برمیآید (دفتر کابینه لندن[6]، 2003: p,3). چراکه ماهیت ذینفعانِ ارزیابی بـر طراحـی مـدل آن تـأثیر عمدهای دارد(دبلیو.ک.کلوگ. فاندیشن[7]، 1998: p,48). در میان مطالعات داخلی، بحث از ارزیابی سیاستهای مربوط به نقش زنان در علم و فناوری، گامهای اولیه را برمیدارد و صرفاً به مقاله تفصیلی نگارنده با عنوان مدلسازی ارزیابی سیاستهای علم و فناوری زنان: مورد کاوی محققین زن در بخش پژوهش و فناوری محدودشده است (امامی رضوی و دیگران، 1398: ص 581).
جوامع در مسیر رشد و توسعه نیاز به تغییرات اجتماعی، اقتصادی، پژوهشی و فناوری دارند. در جمهوری اسلامی ایران نیز تلاشهایی در مسیر پیشرفت و ایجاد تغییرات صورت گرفت. در این میان سیاستها و تدابیر مختلفی بهتناسب زمان و شرایط جامعه شکل گرفت. در این بخش ابتدا مبانی نظری شکلگیری این سیاستها ارائه گردید. پسازآن سیاستهای متنوعی که در حوزه زنان تدوین و تصویبشده است به ترتیب زمان از اسناد موجود شناسایی و ارائه گردید.
قوانین جمهوری اسلامی ایران، با تکیهبر موازین اسلام و شرع مقدس، تدوین گردید و در پرتو پیروزی انقلاب اسلامی، بهمرور موقعیتهای مناسبی برای حضور زنان در عرصههای گوناگون اجتماعی، فرهنگی، علمی و دیگر زمینهها، فراهم شد. در این بخش مبانی نظری شکلگیری سیاستهای مربوط به نقش زنان در علم و فناوری پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ارائهشده است.
الف- دلایل موجود درآیات و روایات
یکی از مهمترین دلایل موجود درآیات قرانی، آیه « وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا ثم عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِکَةِ فَقَالَ[8].. و خداوند همهى اسما (حقائق و اسرار هستى) را به آدم آموخت، سپس آنها را به فرشتگان عرضه داشت»، میباشد. در مفهوم این نامها، نظرات مختلفی ارائهشده است یکی از مفسرین معاصر در تفسیر این آیه گفته است: «در جریان این آیات، هرچند که از لفظ «آدم» استفادهشده است ولی به شهادت سایر آیات، مراد تنها حضرت آدم (ع) نیست و تعلیم اسماء فقط مخصوص مردان نیست. به شهادت تفاسیری که در ذیل این آیه آمده است، خداوند به آدم و حوا، همه اسماء را تعلیم کرد و تعلیم جمیع اسماء به «تمام و کمال» سبب میشود که استعداد تحصیل علم و معرفت نسبت به همه ذرات کائنات و قوانین عالم هستی که جلوههای اسماء هستند «به تمام و کمال»، برای زن و مرد حاصل شود». چهبسا بتوان نتیجه گرفت که در مرحله قوس نزول، در روح زن در مقایسه با مرد، هیچ ضعف و نقصی برای ادراک علوم مختلف وجود ندارد (علامه حسنزاده آملی، 1377). یکی از روشنترین مواضع اسلام، جانبداری اصولی از علمآموزی، توسعه آموزشی و گسترش دانشافزایی در بین زنان است. اسلام در ارزشگذاری نامحدود برای تحصیل علم، شاخصههایی را عنوان مینماید که نظیر آن در استحکام و ژرفنگری در هیچ مکتبی یافت نمیشود، زیرا قید زمان را با شعار «اطلبوا العلم من المهد الی اللحد» از تحصیل علم برداشته و محدودیت مکانی را با قید «ولو بالصین» مضمحل نموده است و محدودیت سرچشمه اخذ دانش را با روایت شریف «اطلبوا العم ولو عند مشرک» از بین برده و قید جنسیت را با تعبیر «طلب العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه» از میان برداشته است. البته در بعضی از روایات، لفظ «مسلمه» نیست ولی قرائن لفظی و معنوی شهادت میدهند که مسلم، اسم جنس بوده و شامل مرد و زن میشود(مستقیمی، 1388).
ب- دلایل موجود در دیدگاه امام خمینی (ره)
امام خمینی برای شخصیت علمی و فرهنگی زنان در اجتماع به لحاظ آنکه فرزندان امروز و نسل فردا در دامن زنان باید تربیت شوند جایگاه ویژهای قائل هستند و معتقدند: «امکان رسیدن به رتبه اجتهاد برای زن هم هست...» (صحیفه امام، ج 1، ص 21). از نگاه ایشان زنان نیز باید همانند مردان توانایی تحصیل و رسیدن به مدارج بالای علمی را داشته باشند.
«زنان باید تحصیلکرده پزشکان متخصص، آنها در رشتههای گوناگون و مربیان و دبیران و معلمانی کاردان و باتقوا امروز و فردای ایران عزیز ما را تأمین کنند»(صحیفه امام، ج 6، ص 521).
«نه این است که اسلام نسبت به زن و مرد فرقی گذاشته است. زن و مرد همه آزادند در اینکه دانشگاه بروند. در نظام اسلامی زن همان حقوقی را دارد که مرد دارد، حق تحصیل حق کار ، حق مالکیت و حق رأی دادن، حق رأی گرفتن، در تمام جهاتی که مرد حق دارد، زن هم حق دارد. در صدر اسلام مؤمنترین زنها، دانشمندترین آنان بودند» «صحیفه امام، ج 4».
ج- دلایل موجود در بیانات رهبری
نگاه اسلام به علمآموزی زن و مرد بهطور یکسان و جامع است که هم ارزشهای الهی و هم منطق انسانی، در آن لحاظ شده است. در ادامه به نمونههایی از نظرات مقام معظم رهبری درباره علمآموزی زنان اشاره شده است.
«اینیکی از بزرگترین افتخارات نظام اسلامی است که در سایه نظام اسلامی اینهمه زن فرزانه و تحصیلکرده و خوشفکر و ممتاز از لحاظ فکری و عملی در جامعه ما وجود دارند؛ خیلی نعمت بزرگی است و مایه افتخار است.» اسلام میخواهد که رشد فکری و علمی و اجتماعی و معنوی زنان، به حد اعلی برسد و وجودشان برای جامعه و خانوادهی بشری ـ بهعنوان یک عضو ـ حد اعلای فایده و ثمره را داشته باشد (دیدار گروهی از زنان پزشک سراسر کشور، ۱۳۶8).
از نظر اسلام، میدان فعالیت و تلاش علمی و اقتصادی و سیاسی برای زنان، کاملاً باز است. اگر کسی با استناد به بینش اسلامی بخواهد زن را از کار علمی محروم کند، از تلاش اقتصادی بازدارد، یا از تلاش سیاسی و اجتماعی بینصیب سازد، به خلاف حکم خدا عمل کرده است. اگر خانمها میخواهند وارد فعالیتهای اجتماعی و سیاسی شوند، مانعی نیست. البته فعالیت علمی، خیلی خوب است و بر سایر فعالیتها ترجیح دارد (28/6/1375). درس خواندن و متخصص شدن زنان در همه رشتههای پزشکی یک فریضه است و زنان در این زمینه، بیشتر از مردها تکلیف دارند.»(اندیشههای راهبردی رهبر معظم انقلاب در علم و فناوری، 1368 تا 1389).
چ- چرایی حمایت از محققین زن
زنان کشور نیمی از افراد جامعه را تشکیل میدهند و منبع انسانی بالقوه مهمی در توسعه علمی، اجتماعی و فرهنگی کشور محسوب میشوند؛ بنابراین لازم است با در نظر گرفتن جایگاه زنان در نظام اسلامی و شناخت موقعیت کنونی آنان بهگونهای برنامهریزی شود که امکان پرورش استعداد و توانمندی آنان مهیا شود(سیاستهای ارتقای مشارکت زنان در آموزش عالی، 1384). علیرغم تصریح قانونگذار در خصوص جایگاه زنان در عرصه علمی و فرهنگی کشور، مصاحبههای اکتشافی نشان داد بیشتر محققین زن از وضعیت موجود خود رضایت ندارند و در راستای بهبود وضعیت زنان در این حوزه، تدوین سیاستهای حمایتی را از لوازم سیاستگذاری در حوزه علم و فناوری زنان میدانند. صنیع اجلال[9] (1395)، در پاسخ به سؤالی با همین مضمون بیان داشت:" امروزه زنان در حوزههای مختلف علمی ورود پیداکردهاند، 60 درصد دانشجویان مقطع کارشناسی، دختران هستند، مهمتر اینکه زنان پرورشدهنده نسل بعدی هستند، بااینحال زنان در نظام علم و فناوری با وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارند. چراکه در طول تحصیل و اشتغال، بحث ازدواج و فرزند آوری آنان مطرح میشود و هنگام بهرهبرداری از نتیجه تحصیلات، به دلیل احساس مسئولیتهای زندگی، نقش اجتماعی زنان کمرنگ میشود. درنتیجه نیاز به حمایتهای دولت دارند. در مصاحبه دیگری (فراز کیش[10]، 1396)، گفته شد: به چند دلیل سیاستگذاری در حوزههای مختلف برای زنان لازم است چراکه وقتی زنی میخواهد کاری در جامعه انجام دهد باید چند برابر مردان تلاش کند تا بتواند قابلیت خود را نشان بدهد. البته منظور نظر، نگرش فمینیستی نیست، منظور حمایتهای خاصی است که انتظار میرود از زنان صورت گیرد؛ چراکه زنان به هر دلیلی نقشهای گوناگونی ایفا میکنند.
2-1-4-2- سیاستهای شناساییشده مربوط به علم و فناوری زنان در ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، زمینههای مناسبی برای حضور زنان در جامعه بهویژه در آموزش عالی فراهم شد. حضور زنان در عرصههای مختلف اجتماعی و علم و فناوری، منجر به افزایش مطالبات زنان برای دستیابی به جایگاه ذاتیشان شد. این مطالبات همچنین موجب اتخاذ تصمیمها و سیاستهای متنوع در عرصههای علم و فناوری شده است. این سیاستها بنا به اقتضائات و شرایط زمان گاهی در قالب آییننامه و مصوبههای دولتی و گاهی در قالب مصوبههایی در نهادهای قانونی مختلف تدوینیافته است. در ادامه تعدادی از سیاستهای احصا شده از اسناد موجود، به ترتیب زمانبندی ارائهشده است (جدول شماره 1).
جدول شماره 1 برخی از سیاستهای احصاء شده از اسناد به ترتیب زمانبندی
ردیف |
عنوان سند |
مرجع و زمان تدوین |
1 |
قانون اساسی (اصل 20، اصل 21، اصل 43) |
مجلس خبرگان قانون اساسی 1358 |
2 |
رفع محدودیت پذیرش داوطلبان دختر در بعضی از رشتههای دانشگاهی |
شورای عالی انقلاب فرهنگی 1368 |
3 |
سیاستهای اشتغال زنان |
شورای عالی انقلاب فرهنگی 1371 |
4 |
قانون برنامه اول توسعه |
مجلس شورای اسلامی 1368 |
5 |
قانون برنامه دوم توسعه |
مجلس شورای اسلامی 1373 |
6 |
قانون برنامه سوم توسعه |
مجلس شورای اسلامی 1379 |
7 |
قانون برنامه چهارم توسعه |
مجلس شورای اسلامی 1383 |
8 |
قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه |
مجلس شورای اسلامی 1389 |
9 |
قانون برنامه پنجساله ششم توسعه |
مجلس شورای اسلامی 1395 |
10 |
اصول و مبانی سیاستهای تحقیقاتی مسائل زنان |
شورای عالی انقلاب فرهنگی 1379 |
11 |
سیاستهای کلی نظام در دوره چشمانداز |
مقام معظم رهبری 1382 |
12 |
سیاستهای ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی |
شورای عالی انقلاب فرهنگی 1384 |
13 |
قانون حمایت از حقوق و مسؤولیتهای زنان در عرصههای داخلی و بینالمللی |
مجلس شورای اسلامی 1385 |
14 |
نقشه جامع علمی کشور |
شورای عالی انقلاب فرهنگی 1389 |
5-1-2- مدلهای ارزیابی سیاست
ادبیات ارزیابی چندین گونه شناسی از مدلهای ارزیابی سیاست ارائه مینماید. مدلهای کلی ارزیابی سیاستها از دیدگاه نویسندگان با رویکردهای متعددی معرفیشدهاند که هر یک دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. در اینجا به برخی از مدلهای ارزیابی سیاست اشاره میشود:
جدول 2 مدلهای ارزیابی سیاست برآمده از ادبیات
ردیف |
مدلهای ارزیابی سیاست |
نویسندگان یا طراحان سیاست |
1 |
اقتصادی، بازیگر، نتیجه |
کالیدونی و لاندبرگ،[18] 2006 |
2 |
مدل پایش |
اتحادیه اروپا[19]، 2011 |
3 |
فرا ارزیابی |
استافیلبیم[20]، 2007 |
4 |
مدلهای 6 گانه (نتیجه محور، فرایندی، سیستمی، اقتصادی، بازیگر، نظریه برنامه) |
هانسن، 2005 |
5 |
مدل ارزیابی سیاست بر اساس دورههای زمانی (پیشین، فرایند، پسین) |
آدل و وایلند[21]، 2010
|
1-5-1-2- مدلهای ارزیابی در ایران
در کشور ایران نیز تلاشهایی در این زمینه شکلگرفته است. در ادامه نمونههایی از اقدامات انجامگرفته در ایران ارائهشده است. شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1381 اقدام به تصویب شاخصهای ارزیابی علم و فناوری در دو سطح کلان و خرد در قالب شاخصهای انسانی، مالی، ساختاری، عملکردی و بهرهوری و نیز تعدادی شاخص کیفی کرده است.(گزارش هیئت نظارت، 1382). همچنین مطالعهای توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام با عنوان "تدوین شاخصهای سیاستهای کلی فناوری و ارزیابی وضعیت فناوری" در سـال 1387، صورت گرفته است. در این مطالعه 12 محور و 67 زیر محور برای تدوین شاخصهای فناوری انتخاب و در نهایت 131 نماگر برای محاسبه هفت شاخص ترکیبی مورداستفاده قرارگرفته و میانگین آمار کشورهای آمریکا، ژاپن و اروپا بهعنوان حد مطلوب نماگرها در نظـر گرفتهشده است (میرسلیم و همکاران، 1387). همچنین تهیه گزارش " نظارت راهبردی بر نظام علم، فناوری و نوآوری کشور" توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهـوری (صاحبکار و همکاران، 1388) که در آن ضمن مرور مطالعات قبلی، چارچوبی برای ارزیابی علم و فناوری و نوآوری در کشور معرفیشده است. علاوه بر معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، نهادهای دیگری نیز مسئولیت نظارت و ارزیابی سیاستهای گوناگون را بر عهدهدارند و هر یک از الگوهایی برای نظارت و ارزیابی بهره بردهاند. از آن میان میتوان به سازمان حسابرسی اشاره کرد. عمده وظیفه این سازمان انجام بازرسـی قـانونی و حسابرسـی دستگاههایی است که بهنوعی تحت مالکیت عمومی قرار داشته باشند. همچنین مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی که یکـی از وظایف آن مطالعه و بررسی و پژوهش نسبت به حسن اجرای قوانین و ارائه پیشنهادهای کارشناسانه برای رفع موانع و مشکلات است. همچنین دیوان محاسبات کشور و نیز سازمان بازرسی کل کشور از دیگر نهادهای نظارت و ارزیابی میباشند (امامی میبدی و اشتریان، 1390: ص 15).
منطق تحقیق حاضر مبتنی است بر طراحی مدلی برای ارزیابی سیاستهای مربوط به نقش زنان در تولید علم و فناوری؛ بدین منظور با بهرهگیری از مدلهای موجود در ادبیات و بررسی نواقص و نقاط ضعف آنها مدل مناسبی برای ارزیابی این سیاستها طراحی شد. مدلی که بتواند همه مدلهای دیگر را پوشش دهد. این مدل در مقالهای با عنوان مدلسازی ارزیابی سیاستهای علم و فناوری بهتفصیل ارائهشده است(امامی رضوی و دیگران، 1398: ص 581). در مقاله حاضر بر اساس مدل محقق ساخته، سیاست مندرج دربند سوم از فصل سوم سیاستهای ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی(مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی،1384)، مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج آن در مقاله حاضر ارائهشده است. در چارچوب مدل تحقیق، با استفاده از ادبیات و مصاحبههای خبرگی، سؤالهایی نیز برای دستیابی به مؤلفههای مدل موردتوجه بوده است که در ادامه و جدول زیر به آنها اشارهشده است. بر اساس روند موجود در ادبیات و مصاحبههای خبرگی، هفت بعد: اهداف سیاست، پیشفرضها، تطابق نهادی، طراحی سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع و نتایج سیاست، بهعنوان ابعاد اصلی ارزیابی سیاست در نظر گرفته شد. جدول شماره 3 ابعاد و مؤلفههای مدل و سؤالهای مربوط به هر مؤلفه تحقیق را نشان میدهد.
جدول شماره 3 چارچوب مدل تحقیق بر اساس ادبیات و مصاحبه با خبرگان سیاستگذاری
سؤال هر مؤلفه |
مؤلفهها |
ابعاد |
(آیا سیاست موردنظر اساساً برای تحقق اهداف مورد انتظار مناسب است) |
تناسب اهداف با سیاست |
اهداف |
(سیاست موردنظر تا چه حد اهداف مورد انتظار را محقق میسازد/ساخته است؟) |
میزان تحقق اهداف |
|
پیشفرضهایی که سیاست مورد نظر بر اساس آنها تنظیمشده تا چه حد صحیح است؟ |
صحت پیشفرضها |
پیشفرضها |
آیا سیاست مورد نظر با قوانین موجود سازگار است؟ |
سازگاری سیاست با نهادهای اجتماعی موجود از قبیل عرف، قانون، ارزشها و هنجارهای جامعه |
تطابق نهادی سیاست |
سیاست با عرف موجود در جامعه سازگار است؟ |
||
آیا سیاست با باورهای مذهبی مردم سازگار است؟ |
||
آیا سیاست با ارزشهای موجود در جامعه سازگار است؟ |
||
ذینفعان سیاست تا چه حد در طراحی آن مشارکت داشتهاند؟ |
مشارکت ذینفعان در طراحی سیاست |
طراحی سیاست |
در طراحی سیاست تا چه حد به وجود مکانیزمهای ارزیابی و بازنگری توجه شده است؟ |
وجود مکانیزمهای ارزیابی و بازنگری |
|
در طراحی سیاست تا چه حد به شرایط زمینهای توجه شده است؟ |
در نظر گرفتن شرایط زمینهای در طراحی سیاست |
|
فرآیندها و مکانیزمهای اجرایی تا چه حد درست طراحیشده است؟ |
طراحی فرایندها و مکانیزمهای اجرایی |
|
اجرای سیاست تا چه حد مناسب بوده است؟ |
اجرای مناسب سیاست |
اجرای سیاست |
در اجرای سیاست تا چه حد از مکانیزمهای بازخورد استفادهشده است؟ |
وجود مکانیزمهای بازخورد از اجرای سیاست |
|
در اجرای سیاست تا چه حد از مکانیزمهای اصلاحی استفادهشده است؟ |
وجود مکانیزمهای اصلاحی |
|
منابع اختصاصیافته برای اجرای سیاست تا چه حد کافی بوده است؟ |
کافی بودن منابع برای اجرای سیاست |
منابع |
منابع اختصاصیافته برای اجرای سیاست تا چه حد با اهداف و فرآیندهای طراحیشده تناسب داشته است؟ |
تناسب منابع با اهداف و فرآیندهای طراحیشده |
|
اجرای سیاست تا چه حد بر عملکرد سازمانهای ذیربط تأثیر داشته است؟ |
تأثیر بر عملکرد سازمانها |
نتایج سیاست |
تأثیرات و پیامدهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فنآوری سیاست تا چه حد مطلوب بوده است؟ |
تأثیرات و پیامدهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فنآوری |
2-2- پیشینه پژوهش
مهمترین منابع اطلاعات و پیشینه تحقیق حاضر شامل موارد زیر میباشد:
جدول شماره 4 نمای کلی(نویسندگان، سال پژوهش، روش استفادهشده، اهداف اصلی و مهمترین یافتهها)، برخی از منابع مرتبط با موضوع پژوهش را نشان میدهد.
جدول شماره 4 برخی از منابع داخلی مرتبط با موضوع تحقیق
نویسندگان روش استفادهشده |
اهداف و یا سؤالات اصلی |
هدف، روش و نتایج پژوهش |
قدیمی، قربانی، حریری 1390 توصیفی- تحلیلی |
جایگاه زنان در قانون اساسی و برنامههای پنجگانه توسعه چیست؟ |
نتایج پژوهش نشان داده است، جایگاه زن در برنامههای سوم، چهارم و پنجم توسعه، دارای روندی رو به بهبود و پیشرفت بوده است. |
امامی رضوی، بوشهری، سنجقی، جعفری و باقری 1398 مورد کاوی |
طراحی مدل ارزیابی سیاستهای مربوط به نقش زنان در علم و فناوری |
به دلیل فقدان سازوکار مناسب برای ارزیابی سیاستهای علم و فناوری زنان، مدل مناسبی ب شرایط و اقتضائات کشور و با استفاده از ادبیات و مدلهای موجود طراحی شد. |
جان علیزاده چوببستی، مقیمی، امینی 1387 مورد کاوی |
مهمترین عوامل مؤثر بر موقعیتسازمانی زنان هیئتعلمی از دیدگاه خود آنها چیست؟ |
از مهمترین عوامل مؤثر بر موقعیتسازمانی زنان هیئتعلمی از دیدگاه خود آنها تبعیض جنسیتی و تعارض نقشی است. |
اسفندیاری مقدم و حسنزاده 1393 روش توصیفی- پیمایشی |
هدف پژوهش، بررسی عوامل بازدارنده تولیدات علمی زنان ایرانی در آی. اس. آی بین سالهای 1993 تا 2009
|
جامعه پژوهش، بازدارندهترین عامل بر سر راه تولید علم خود را ضعف قوانین و مقررات میدانند. به دنبال آن، بازدارندهترین عوامل طرز تلقی و نگرش جامعه به زنان است. نتیجهگیری: وجود فرهنگ مردسالاری در جامعه و جامعه علمی و اشتغال ذهنی زنان به وظایف مدیریت خانه عوامل دوگانهای بودند که زنان مولد علم، جایگاه کمتری برای آنها قائل بودند. |
نامداریان 1391 روش توصیفی- تحلیلی |
هدف اصلی بررسی و توصیف مطالعات داخلی و خارجی انجامشده در رابطه با جایگاه و حضور زنان در نهادهای علمی و سپس شناسایی موانع پیش روی زنان در تولید علم میباشد. |
در این مقاله مبتنی بر تحقیقات پیشین مهمترین موانع پیش روی زنان در تولید علم را شناسایی و سپس بر اساس آنها یک مدل مفهومی برای موانع پیش روی زنان در تولید علم، پیشنهادشده است. |
جان علی زاده و رهبری 1392 روش تطبیقی |
هدف مقاله تبیین نظریههای جامعهشناختی که به دو عامل مشارکت زنان و ممانعت بیرونی در جایگاه زنان در علم پرداختهاند، میباشد. |
نتیجهگیری، از بین بردن شکاف جنسیتی با پر کردن جایگاههای علمی توسط زنان، به بهترین نحو با استفاده از نظریههای مبتنی بر ممانعت و اعمال سیاستهای برابری در نهادهای علمی و آموزشی امکانپذیر است |
عزیزی 1389 روش توصیفی - تحلیلی |
هدف نشان دادن تأثیر نقش زنان در کاربرد و پیشبرد علم و فنّاوری است که چگونه میتواند به بهبود وضعیت جامعه بیانجامد. |
نتیجهگیری: چگونه علم و تکنولوژی میتواند بر موقعیت زنان اثر گذارد. تأثیر متقابل زنان و علم و تکنولوژی |
امامی میبدی و اشتریان 1391 روش ترکیبی |
هدف مقاله صورتبندی مدل نهادی بهعنوان پایه مفهومی طراحی نظام ارزیابی سیاست میباشد. |
بر اساس مدل نهادی، روشها و مدلهای مناسب برای هر نهاد را تجویز کرده و نقشها و مسئولیتهای نظام ارزیابی را تعیین میکند. مدل نهادی، چند رهیافتی است و چهار مؤلفه هدف ارزیابی، وظایف قانونی، ماهیت سیاست و ویژگیهای سازمانی را برای گزینش مدل ارزیابی ملاک قرار میدهد. |
بوشهری و باقری 1395 روش تحقیق آمیخته |
در این مقاله، با تمرکز بر سیاست"بهکارگیری نخبگان وظیفه برای انجام پروژههای تحقیقاتی در صنایع و سازمانهای دفاعی"، اولاً، چارچوبی برای ارزیابی سیاستهای علم، فنآوری و نوآوری معرفی میشود؛ ثانیاً، تطابق این چارچوب با شرایط بومی مورد نظر بررسی میشود و ثالثاً، نتایج کاربرد این چارچوب در ارزیابی سیاست مذکور تبیین میشود. |
نتایج این تحقیق نشان میدهد که پیادهسازی این سیاست در حوزههای فنی و مهندسی نسبت به علوم انسانی با موفقیت بیشتری همراه بوده است و بر این اساس، پیشنهادانی برای بهبود سیاست مذکور ارائه میگردد. |
امامی میبدی 1394 |
ارزیابی قبل از آنکه بر مفهوم تخصصی مشخصی دلالت کند یک روش بوده و بهمرورزمان برای انجام هر چهبهتر و پاسخ به نیازهای ذینفعان توسط پژوهشگران تکاملیافته است. |
درنتیجه انواع مفاهیمی که در ارزیابی مطرح میشوند در چارچوب مفهومی پژوهشگر معنا مییابند و قراردادی هستند. |
قاضی نوری 1391 |
هدف این کتاب علاوه بر بررسی کلیات و اصول سیاستگذاری در علم، فناوری و نوآوری، در سایر بخشها مانند: ابزارهای هوشمند سیاستگذاری و مباحث مرتبط با اولویتگذاری در این حوزهها را نیز بررسی و معرفی میکند. |
برخی از الگوهای ارزیابی معرفیشده در کتاب: مدل ارزیابی سیاست بر اساس دورههای زمانی: ارزیابی پیشین، ارزیابی پسین، ارزیابی فرایند |
طباطباییان، فاتح راد، شجاعی، سلطانزاده 1391 |
این کتاب به سیر تطوّر و خاستگاه سیاست علم و مطالعات نوآوری میپردازد. |
از طریق مطالعات اکتشافی و تحلیل مقالههای پراستنادی که سایر پژوهشگران به آنها استناد کردهاند، به شناسایی نظاممند توسعههای فکری کلیدی این حوزه طی ۵۰ سال گذشته میپردازد. |
2-2-1- وجه نوآوری مقاله حاضر نسبت به مطالعات پیشین
باوجود روند سریع حضور زنان در عرصههای مختلف علمی و فعالیتهای گوناگون آنان در حوزههای تخصصی، هنوز سیاستهای مربوط به این حوزه مورد بررسی و ارزیابی قرار نگرفته است. هرچند برخی پژوهشگران نیز اقدام به شناسایی و دستهبندی چالشها و شناسایی موانع پیش روی زنان در تولید علم نمودهاند (نامداریان، 1391: ص 17)، لیکن منابع در دسترس محقق نشان داد که تاکنون ارزیابی نظاممند و بیطرفانهای، از سیاستهای مربوط به نقش زنان در حوزه علم و فناوری صورت نگرفته است. نتایج پژوهشی در این حوزه نشان داد، مردان مشارکت 80 درصدی در تولید علم داشتهاند و زنان تنها سهم 20 درصدی را به خود اختصاص دادهاند(کرمی و علیجانی،1387: ص 20)، در پژوهشی دیگر: از میان زنانی که به تحصیلات متوسطه روی میآورند، تعداد بسیار کمی از آنان در رشتههای علم و فنّاوری تحصیل میکنند(عزیزی 1389: ص 107) و یا (بخارایی، 1393: ص 120)، مذهب و باورهای قالبی را مانع دستیابی به عدالت جنسیتی دانسته است. لذا از نوآوریهای تحقیق حاضر علاوه بر طراحی و ارائه مدل مناسب جهت ارزیابی سیاستها بهطور عام و سیاستهای علم و فناوری زنان بهطور خاص، ارزیابی دقیقی از سیاست مورد نظر در دو جامعه آماری(خبرگان سیاستگذاری و محققین زن)، انجام داده و نتایج ارزیابی در مقاله ارائهشده است.
3-روش تحقیق
پژوهش حاضر برحسب هدف از نوع تحقیقات مقطعی است. همچنین این پژوهش برحسب دستاورد یا نتیجه تحقیق از نوع کاربردی[22] و از لحاظ روش گردآوری اطلاعات توصیفی – پیمایشی[23] محسوب میشود. جمعآوری دادهها نیز با روش ترکیبی کیفی-کمی صورت گرفته است. سپس دادههای کیفی از طریق تحلیل محتوای متون و با کسب نظر خبرگان[24] انجام و از طریق پرسشنامه[25] گردآوریشده است. سؤالهای پرﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻨﺪرج در مدل نهایی ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪ. در اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ از پاسخدهندگان ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ با توجه به ابعاد هفتگانه و 15 مؤلفه، جهت ارزیابی سیاستهای علم و فناوری مربوط به نقش زنان در بخش پژوهش و فناوری(مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی 1384)، به سؤالات مرتبط با هریک از مؤلفهها پاسخ دهند. درواقع از پاسخدهندگان خواسته شد ﻣﯿﺰان تحقق اهداف ﺳﯿﺎﺳﺖ مورد نظر را با سؤالاتی مشابه آنچه در ادامه آمده است مورد ارزیابی قرار دهند: آیا سیاست مذکور برای " ارتقاء بنیه علمی کشور" و یا " ارتقاء مشارکت زنان در تولید دانش" و نیز برای "حمایتهای هدفمند مادی و معنوی از زنان محقق" سیاست مناسبی است؟ آیا سیاست مذکور برای" افزایش سهم علم و فناوری در اقتصاد و درآمد ملی، از طریق پیشرفت علمی زنان محقق" سیاست مناسبی است؟ همچنین از پاسخدهندگان خواسته شد که میزان ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدن اهداف سیاست را با سؤالات مشابه پاسخ دهند.
محقق در این تحقیق، به دنبال ارزیابی سیاست حمایت از محققین زن بر اساس مدل محقق ساخته میباشد و از تکنیک مصاحبه بهره برده است؛ بنابراین پیروی از رویکرد کیفی لازم میباشد. از طرفی، نیاز به اعتبارسنجی و بررسی صحت و وضعیت مدل و اجزای آن بهصورت توصیفی در میان محققین زن و خبرگان سیاستگذاری این حوزه، نیازمند بکارگیری روشهای کمی میباشد، لذا از رویکرد آمیخته (ترکیبی) که شامل روشهای کمی و کیفی میباشد، بهره برده است.
3-1- روشهای گردآوری دادهها
این تحقیق از نظر گردآوری دادهها از نوع تحقیقات توصیفی میباشد و گردآوری دادهها در هر دو مرحله اصلی تحقیق یعنی طراحی و اعتبارسنجی الگو، بهصورت کاملاً طبیعی و بدون دستکاری میباشد. بر اساس دستهبندی تحقیقات توصیفی به این دلیل که محقق در مرحله تست مدل توسط نظرسنجی از خبرگان، اقدام به جمعآوری دادهها از طریق ابزار پرسشنامه مینماید، جزو تحقیقات پیمایشی محسوب میشود. سایر دادهها و اطلاعات در زمینه ادبیات و پیشینه موضوع، از مطالعات کتابخانهای و مطالعه اسناد و قوانین موجود و جستجو در اینترنت جمعآوریشده است.
3-2- روشهای تحلیل دادهها
تجزیهوتحلیل دادهها فرآیندی چندمرحلهای میباشد که طی آن دادههایی که از طریق بهکارگیری ابزارهای جمعآوری در نمونه (جامعه) آماری فراهم آمدهاند، خلاصه، کدبندی و دستهبندی و در نهایت پردازش میشوند تا زمینه برقراری انواع تحلیلها و ارتباطها بین این دادهها بهمنظور آزمون فرضیهها فراهم آید(خاکی، 1388: ص 305). در بخش تحلیل دادهها، میبایست هم در مورد آمارههای توصیفی و هم آمارههای استنباطی تصمیمگیری شود(میرزایی، 1392: ص 193). در تحقیق حاضر در بخش تجزیهوتحلیل مصاحبهها، از روش تحلیل محتوای کیفی17 استفاده شد و در بخش آمار توصیفی، شاخصهای آماری، نظیر فراوانی، درصد، میانگین و در بخش آمار استنباطی، آمار ناپارامتریک به کار گرفتهشده است. پس از استخراج اطلاعات، دادههای آماری خلاصه و طبقهبندی گردید که این کار با تشکیل جداول توزیع فراوانی و با استفاده از نرمافزار اس پی اس اس و اسمارت پی ال اس صورت گرفت. جدول شماره 5 شاخصهای توصیفی برای همه متغیرهای تحقیق را نشان داده است.
جدول شماره 5 شاخصهای توصیفی برای همه متغیرهای تحقیق
گروه |
شاخصهای آماری |
هدف سیاست |
پیشفرضهای سیاست |
تطابق نهادی |
طراحی سیاست |
اجرای سیاست |
کفایت منابع |
نتایج سیاست |
محققین زن |
تعداد |
43 |
43 |
43 |
43 |
43 |
43 |
43 |
میانگین |
3/38 |
2/52 |
3/51 |
2/59 |
1/90 |
2/20 |
2/47 |
|
میانه |
3/40 |
2/40 |
3/66 |
2/75 |
1/83 |
2/00 |
2/57 |
|
انحراف معیار |
0/473 |
0/727 |
0/923 |
0/589 |
0/524 |
0/596 |
0/663 |
|
چولگی |
-0/04 |
0/629 |
0/003 |
-0/94 |
0/15 |
0/79 |
-0/74 |
|
کشیدگی |
0/80 |
0/011 |
-0/97 |
0/16 |
-0/68 |
0/41 |
0/025 |
|
خبرگان سیاستگذاری |
تعداد |
36 |
36 |
36 |
36 |
36 |
36 |
36 |
میانگین |
3/18 |
2/35 |
3/45 |
3/04 |
2/09 |
2/03 |
2/28 |
|
میانه |
3/20 |
2/20 |
3/66 |
3/12 |
2/16 |
2/00 |
2/42 |
|
انحراف معیار |
0/316 |
0/545 |
0/929 |
0/381 |
0/304 |
0/43 |
0/584 |
|
چولگی |
-0/11 |
0/457 |
-0/33 |
-0/61 |
-0/02 |
0/19 |
-0/77 |
|
کشیدگی |
0/80 |
-0/508 |
-0/95 |
-0/78 |
0/17 |
-1/43 |
-0/41 |
3-3- جامعه و نمونه
در این تحقیق دو جامعه آماری حضور دارند و در قالب دو هیئت تخصصی ذیل طبقهبندی شدند:
معیار انتخاب خبرگان در این تحقیق بدینصورت بود که در خصوص گروه اول از اساتید هیئتعلمی دانشگاهها و محققین زن و گروه دوم خبرگان متخصص با حداقل 10 سال سابقه خدمت و حداقل 5 سال سابقه مدیریت و دارای تحصیلات فوقلیسانس و بالاتر استفاده گردید. جهت سنجش شاخصهای اولیه استخراجشده از منابع مختلف توسط اساتید و مدیران باتجربه، ابتدا تعدادی از اساتید برجسته دانشگاه به شیوه قضاوتی شناسایی شدند. فرم دعوت از خبرگان از طریق ایمیل برای اساتید ارسال و برای مدیران نیز بهصورت حضوری یا تلفنی هماهنگ گردید و پس از توضیح لازم در زمینه مبانی موضوع و اهداف تحقیق، موافقت اکثر آنان برای مشارکت جلب گردید. بهاینترتیب 50 نفر از محققین زن و 50 نفر از خبرگان سیاستگذاری معرفی شدند و در نهایت با کسر افراد انصراف دادهشده، تعداد 43 نفر از محققین زن و 36 نفر از خبرگان سیاستگذاری در این تحقیق مشارکت داشتند و فرم پرسشنامه در اختیار این افراد قرار گرفت.
3-4- روایی و پایایی ابزار جمعآوری اطلاعات
در این تحقیق ابتدا جهت بررسی متغیرهای مـدل، ابزار پرسشنامه به کار گرفته شد سپس روایی آن توسط نظرات خبرگان و پایایی با آلفای کرونباخ بررسی و تائید شدند. همچنین در این تحقیق از آزمونهای تحلیل عاملی تأییدی چند سطحی، آزمون تی مستقل و آزمون فریدمن استفادهشده است. همچنین با استفاده از آماره t، همسویی سؤالات پرسشنامه برای اندازهگیری و اعتبار مفاهیم، نشان داده شد. جهت یافتن پاسخ و راهحل برای مسئله انتخابشده بهمانند هر تحقیق، از چهار ابزار زیر برای جمعآوری دادهها استفاده شد. 1- بررسی (مراجعه به) مدارک و اسناد 2- مشاهده 3- مصاحبه 4- پرسشنامه (خاکی، 1388: 239). مطالعات کتابخانهای پژوهش حاضر، هم منابع دستاول، شامل مطالعات و نوشتههای اولیه نظریهپردازان و پژوهشگران، گزارشهای تحقیق و هم منابع دستدوم شامل کتابها، مقالات و ... را شامل میشود. برای این منظور به مراجع و منابع زیر مراجعه شد:
3-5- مراحل انجام و بهکارگیری روش
فرایند تحقیق حاضر در دو مرحله انجامشده است.
در مرحله اول با استفاده از ادبیات موضوع و مصاحبههای انجامگرفته، پرسشنامهای با طیف لیکرت تهیه گردید. همچنین مصاحبههایی برای بررسی روایی پرسشنامه انجام شد. پسازآن پرسشنامهها بین دو جامعه آماری (محققین زن و خبرگان سیاستگذاری)، توزیع شد. سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی تأییدی مرتبه اول و دوم اعتبار سنجی کمی مدل انجام شد.
دادههای بهدستآمده در این مرحله با استفاده از نرمافزار پـی. ال. اس مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج بهدستآمده از تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار اس. پی. اس. اس؛ و روش آلفای کرونبـاخ نشـان داد کـه مدل طراحیشده از اطمینان بالایی (7%) برخوردار است. در مرحله دوم تحقیق، ارزیابی سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری بین دو جامعه آماری بر اساس مدل طراحیشده، مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور پرسشنامه دیگری که بر اساس شاخصهای مورد تائید هر دو جامعه آماری تهیهشده بود، برای ارزیابی سیاست مورد نظر مورد بهرهبرداری قرار گرفت. در این پرسشنامه از پاسخدهندگان خواسته شد که با توجه به این نکته که هریک از آیتمها تا چه حد برای ارزیابی سیاست مناسب است، به سؤالها پاسخ دهند.
4-1- یافتههای برآمده از بهکارگیری روششناسی و ادبیات نظری
حاصل این پژوهش بهطورکلی در موارد زیر خلاصه میشود:
یک- ارائه مدل مناسب جهت ارزیابی سیاستهای علم و فناوری زنان
دو- ارزیابی سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری بر اساس مدل نهایی
در بخش اول، محقق با مطالعه ادبیات به هفت بعد و پانزده مؤلفه جهت طراحی مدل اولیه دستیافت. کلیه ابعاد و مؤلفههای مدل که از ادبیات استخراجشده بود پس از انجام مصاحبهها مورد تائید خبرگان سیاستگذار قرار گرفت. شاخصهای مدل پس از انجام مصاحبههای ساختاریافته و نیمه ساختاریافته و تحلیل محتوای مصاحبهها در چهلویک شاخص تبیین گردید. در بخش دوم پس از تبیین مدل نهایی ارزیابی سیاستهای تولید علم و فناوری زنان و اعتبار سنجی مدل توسط محققین زن و خبرگان سیاستگذاری، سیاست حمایت از محققین زن با استفاده از مدل محقق ساخته بهعنوان نمونه مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور پرسشنامهای با هماهنگیهای لازم و از طریق پست الکترونیک و حضوری در اختیار افراد قرار گرفت و در بخش اول پرسشنامه ضمن معرفی موضوع پژوهش، هدف، بیان مسئله، ضرورت پژوهش و مفاهیم برای پاسخدهندگان بیان شد. سپس شاخصهای هر بعد بهصورت جداگانه پرسش و تعیین شد. با توجه به انتخاب طیف لیکرت 5 تایی (1 تا 5) برای سؤالات تشکیلدهنده متغیرهای تحقیق، میبایست مقادیر حاصل از نظرات پاسخگویان را مورد بررسی قرارداد تا این موضوع روشن شود که آیا میانگین پاسخهای ایشان بهطور متوسط با 3 (نمره به هنجار این مقدار میباشد) تفاوت معناداری دارد یا خیر؟
پس از محاسبه میانگین پاسخها و انحراف معیار برای اطمینان از اینکه میانگین پاسخها بهطور متوسط با امتیاز (3) (نمره بهنجار این مقدار میباشد) تفاوت معناداری دارد یا خیر؟ از آزمون t یک نمونهای استفادهشده است که این آزمون، فرضیه مطرحشده در مورد میانگین جامعه در سطح خطای α را موردبررسی قرارداد و برای تشخیص تأثیر یا عدم تأثیر یک متغیر (ها) در وضعیت و یا تعیین اعتبار و یا عدم اعتبار موردبررسی استفادهشده است.
شاخصهایی که میانگین بالاتر از 3 دارند و همچنین دارای مقدار آماره تی بزرگتر از 96/1 میباشند (سطح معنیداری کمتر از 05/0 میباشد) در وضعیت مطلوب و مناسبی ارزیابیشدهاند و شاخصهایی که دارای میانگین کمتر از 3 و آماره تی کوچکتر از 96/1- شدهاند در وضعیت نامطلوبی ارزیابیشدهاند. شاخصهایی که دارای آماره تی بین 96/1+ و 96/1- شدهاند، در وضعیت متوسطی ارزیابیشدهاند. همچنین در نهایت از آزمون تی مستقل برای مقایسه نظرات دو گروه موردمطالعه یعنی محققین زن و خبرگان سیاستگذاری استفادهشده است که نتایج به شرح زیر است.
2-4- یافتههای ارزیابی سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری
نتایج ارزیابی سیاست مورد نظر نشان داد اگرچه از دیدگاه محققین زن، هدف سیاست و تطابق نهادی مطلوب ارزیابیشدهاند اما پیشفرضهای سیاست، طراحی سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع و نتایج سیاست نامطلوب ارزیابیشدهاند. یافتههای حاصل از نتایج آزمون تی مستقل بیانگر آن است که سیاست مورد نظر بدون مشارکت ذینفعان و نیز بدون در نظر گرفتن شرایط زمینهای و پیشبینی سازوکارهای لازم، طراحیشده است. در ادامه نتایج ارزیابی سیاست به تفکیک ابعاد مدل تحقیق تشریح شده است.
بعد اول) هدف سیاست: این بعد از منظر هر دو جامعه آماری مطلوب ارزیابی شد. اکثر پاسخدهندگان، مؤلفههای تناسب سیاست با اهداف آن و ارتباط میان میزان تحقق اهداف سیاست با ارتقاء بنیه علمی کشور و میزان مشارکت زنان در تولید دانش را مثبت ارزیابی کرده بودند. بااینحال برخی از ذینفعان در بخش پیشنهادها پاسخنامهها، حمایتهای هدفمند مادی و معنوی از زنان محقق در عرصه علم و فناوری را از مسئولین اجرایی خواستار شده بودند.
بعد دوم) پیشفرضهای سیاست: این بعد از منظر هر دو جامعه آماری نامطلوب ارزیابی شد. اکثر ذینفعان به مؤلفههای عدالت و برابری بین زنان و مردان محقق و میزان دسترسی زنان محقق به امکانات و تجهیزات پژوهشی، همچنین میزان جذب هیئتعلمی زنان محقق، پاسخ مخالفم یا کاملاً مخالفم داده بودند. در بخش پیشنهادها نیز نظرات متفاوتی ابرازشده بود. بعضی از محققین زن بر این باور بودند که در انتخاب اعضای هیئتعلمی از جذب بانوان صرفنظر شده و یا بهطور محدود جذب مینمایند و یا در تخصیص پروژه به زنان محقق دچار تردید میشوند. برخی دیگر اعتقاد داشتند که سیاستهای حمایتی از زنان محقق را باید ذیل پیشفرضهای اصول حاکم بر سبک زیست دینی و قواعد حاکم بر خانواده محوری تعریف کرد.
بعد سوم) تطابق نهادی: این بعد از منظر هر دو جامعه آماری مطلوب ارزیابی شد. اکثر پاسخدهندگان بر این باور بودند که سیاست مورد نظر با نهادهای اجتماعی موجود از قبیل عرف، قانون، ارزشها و هنجارهای جامعه، سازگاری دارد. همچنین سیاست مورد نظر با باورهای مذهبی مردم و ارزشهای موجود در جامعه سازگار است.
بعد چهارم) طراحی سیاست: این بعد از منظر هر دو جامعه آماری نامطلوب ارزیابی شد. اگرچه برخی از خبرگان سیاستگذاری ارزیابی مثبتی از بعضی مؤلفههای این بعد داشتند، بااینحال زنان محقق اکثر مؤلفههای این بعد را با پاسخهای "مخالفم، یا "کاملاً مخالفم" نامطلوب ارزیابی کردند. بدین معنی که از منظر زنان محقق در طراحی سیاست مورد نظر، به مشارکت ذینفعان و سازوکارهای ارزیابی و بازنگری، همچنین طراحی فرایندها و سازوکارهای اجرایی سیاست توجه نشده است.
بعد پنجم) اجرای سیاست: این بعد از منظر هر دو جامعه آماری ضعیفترین ارزیابی را داشته است. یافتهها نشان داد که در اجرای سیاست مورد نظر بین نهادهای مجری و سیاستگذار، هماهنگی لازم وجود ندارد. به همین دلیل سیاست مورد نظر در بسیاری از مؤسسات آموزشی و علمی پیادهسازی نشده است. همچنین نتایج تحقیق بیانگر آن بود که در اجرای سیاست مورد نظر، سازوکارهای بازخورد پیشبینینشده است. درنتیجه مشخص نبود که در صورت اجرایی نشدن سیاست چه نهادی باید پاسخگو باشد.
بعد ششم) کفایت منابع: این بعد نیز از منظر هر دو جامعه آماری نامطلوب ارزیابی شد. پاسخنامهها بیانگر آن بود که منابع کافی برای اجرای سیاست مورد نظر تخصیص نیافته است؛ و سیاست بدون در نظر گرفتن تناسب منابع با اهداف و فرایندهای اجرایی آن طراحیشده است.
بعد هفتم) نتایج سیاست: این بعد نیز از منظر هر دو جامعه آماری نامطلوب ارزیابی شد. همچنین نتایج نشان داد سیاست مورد نظر بر عملکرد دانشگاهها، مؤسسات علمی، پژوهشی و فناوری و یا در اقتصاد ملی و بهبود شرایط زندگی زنان محقق، تأثیری نداشته است.
در ادامه جدول شماره 6 نتایج آزمون تی تک نمونهای را به تفکیک و کل نشان میدهد. توضیح آنکه از دیدگاه محققین زن هدف سیاستگذاری، تطابق نهادی تا حدودی مطلوب ارزیابیشدهاند؛ چراکه مقدار میانگین بالاتر از 3 بهدستآمده است و آماره تی از 96/1 بزرگتر شده است، اما مؤلفههای پیشفرض سیاست، طراحی سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع، نتایج سیاست در وضعیت نامطلوبی ارزیابیشدهاند چراکه مقدار میانگین کمتر از 3 بهدستآمده است و دارای آماره تی کمتر از 96/1- شدهاند. بعد اجرای سیاست در این بخش ضعیفترین ارزیابی را داشته است. از دیدگاه خبرگان سیاستگذاری دو مؤلفه هدف، تطابق نهادی مطلوب ارزیابیشدهاند چراکه مقدار میانگین بالاتر از 3 و اماره تی نیز بزرگتر از 96/1 بهدستآمده است. مؤلفه طراحی سیاست در وضعیت متوسط ارزیابیشده است چراکه مقدار آماره تی بین 96/1 و 96/1+ شده است؛ اما مؤلفههای پیشفرض سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع در وضعیت نامطلوبی ارزیابیشدهاند چراکه مقدار میانگین کمتر از 3 و آماره تی کمتر از 96/1- بهدستآمده است. بعد کفایت منابع از دیدگاه خبرگان سیاستگذاری ضعیفترین ارزیابی را داشته است.
جدول 6 نتایج آزمون تی تک نمونهای به تفکیک و کل محقق ساخته
گروه |
متغیرهای تحقیق |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
آماره تی |
سطح معناداری |
وضعیت ارزیابی |
محققین زن |
هدف سیاست |
43 |
3/381 |
0/473 |
5/285 |
0/000 |
مطلوب |
پیشفرضهای سیاست |
43 |
2/526 |
0/728 |
-4/275 |
0/000 |
نامطلوب |
|
تطابق نهادی |
43 |
3/512 |
0/924 |
3/631 |
0/001 |
مطلوب |
|
طراحی سیاست |
43 |
2/596 |
0/589 |
-4/496 |
0/000 |
نامطلوب |
|
اجرای سیاست |
43 |
1/907 |
0/525 |
-13/655 |
0/000 |
نامطلوب |
|
کفایت منابع |
43 |
2/202 |
0/596 |
-8/785 |
0/000 |
نامطلوب |
|
نتایج سیاست |
43 |
2/472 |
0/664 |
-5/218 |
0/000 |
نامطلوب |
|
خبرگان سیاستگذاری |
هدف سیاست |
36 |
3/181 |
0/317 |
3/418 |
0/002 |
مطلوب |
پیشفرضهای سیاست |
36 |
2/350 |
0/546 |
-7/144 |
0/000 |
نامطلوب |
|
تطابق نهادی |
36 |
3/454 |
0/930 |
2/928 |
0/006 |
مطلوب |
|
طراحی سیاست |
36 |
3/042 |
0/381 |
0/655 |
0/517 |
متوسط |
|
اجرای سیاست |
36 |
2/097 |
0/304 |
-17/795 |
0/000 |
نامطلوب |
|
کفایت منابع |
36 |
2/037 |
0/435 |
-13/288 |
0/000 |
نامطلوب |
|
نتایج سیاست |
36 |
2/286 |
0/585 |
-7/332 |
0/000 |
نامطلوب |
|
کل |
هدف سیاست |
79 |
3/290 |
0/419 |
6/145 |
0/000 |
مطلوب |
پیشفرضهای سیاست |
79 |
2/446 |
0/653 |
-7/545 |
0/000 |
نامطلوب |
|
تطابق نهادی |
79 |
3/485 |
0/921 |
4/682 |
0/000 |
مطلوب |
|
طراحی سیاست |
79 |
2/799 |
0/550 |
-3/249 |
0/002 |
نامطلوب |
|
اجرای سیاست |
79 |
1/994 |
0/446 |
-20/049 |
0/000 |
نامطلوب |
|
کفایت منابع |
79 |
2/127 |
0/532 |
-14/595 |
0/000 |
نامطلوب |
|
نتایج سیاست |
79 |
2/387 |
0/632 |
-8/622 |
0/000 |
نامطلوب |
3-4- مقایسه نظرات خبرگان و محققین زن
در این بخش نظرات خبرگان حوزه سیاستگذاری و محققین زن از دو جهت مقایسه میشوند. در بخش اول میزان وزن و رتبه گذاری 7 مؤلفه اصلی سیاستهای تولید علم و فناوری مقایسه میشوند تا مشخص شود که آیا بین رتبهبندی مؤلفهها تفاوت وجود دارد یا خیر و در بخش دوم نیز وضعیت هر هفت مؤلفه، در دو گروه مقایسه میشوند. در بخش اول آزمون موردنیاز آنالیز رتبهای فریدمن و در بخش دوم آزمون تی مستقل میباشد.
در این پژوهش بهمنظور مقایسه رتبهبندی محققین زن و خبرگان سیاستگذاری بین هفت بعد اصلی از آزمون فریدمن استفادهشده است. این آزمون که به نام ابداعکننده آن میلتن فریدمن اقتصاددان معروف نامگذاری شده است درواقع برای مقایسه چند گروه از نظر میانگین رتبههای آنها است. در این پژوهش از این آزمون استفاده شده است. فرض صفر و فرض یک در این آزمون بصورت زیر میباشد:
H0: میانگین رتبه ها یکسان است
H1: حداقل، دو رتبه دارای میانگین متفاوتی میباشد.
جدول 7 بررسی شاخصهای آزمون فریدمن
ابعاد |
محققین زن |
خبرگان سیاستگذاری |
آماره کای دو |
سطح معنیداری |
||
وزن |
رتبه |
وزن |
رتبه |
|||
اجرای سیاست |
0/739 |
3 |
0/842 |
2 |
56/685 |
0/000 |
تطابق نهادی |
0/602 |
6 |
0/634 |
5 |
||
طراحی سیاست |
0/693 |
4 |
0/962 |
1 |
||
نتایج سیاست |
0/820 |
1 |
0/491 |
6 |
||
هدف سیاست |
0/621 |
5 |
0/803 |
4 |
||
پیشفرضهای سیاست |
0/250 |
7 |
0/817 |
3 |
||
کفایت منابع |
0/762 |
2 |
0/420 |
7 |
نتیجه آزمون فریدمن نشان میدهد به دلیل اینکه سطح معنیداری کمتر از 5 صدم است، بنابراین فرض صفر رد شده و ادعای یکسان بودن رتبه این زیر مؤلفهها پذیرفته نمیشود.
بالاترین رتبه و بیشترین میزان اهمیت در بین هفت مؤلفه از دید محققین زن، نتایج سیاست داشته است ولی در گروه خبرگان سیاستگذاری طراحی سیاست داشته است. کمترین سهم را در گروه محققین زن پیشفرضهای سیاست داشته است و در گروه خبرگان سیاستگذاری کفایت منابع داشته است.
5-1- بحث
زنان ایرانی در اسناد سیاستی از حقوق ارزشمند و ویژهای در عرصه علم و فناوری برخوردار میباشند. حقوقی مانند: حق مشارکت زنان در سیاستگذاری و تصمیمگیری و مدیریتهای آموزشی، علمی و حضور فعال در مجامع فرهنگی و علمی داخلی و بینالمللی، حق پژوهش، تألیف، ترجمه و انتشار کتب، مقالات در نشریات عمومی و تخصصی، حق برخورداری از حمایتهای لازم نسبت به منابع و امکانات و تربیت نیروی انسانی محقق(قانون حقوق و مسئولیتهای زنان، 1385). مطابق نص صریح قانون حقوق و مسئولیتهای زنان، شورای فرهنگی- اجتماعی زنان مکلف شده است، هر دو سال یکبار، نسبت به ارزیابی وضعیت زنان ایران اقدام نماید و گزارش ارزیابی در راستای تحقق آن را به شورای عالی انقلاب فرهنگی منعکس نماید. بااینحال تاکنون اقدام قابلتوجهی در این زمینه صورت نگرفته است. ازاینرو پژوهش حاضر با استفاده از مدل محقق ساخته، یکی از سیاستهای مربوط به نقش زنان در سیاستهای علم و فناوری را ارزیابی نمود. بدین معنی که این مقاله حاصل پژوهشی دومرحلهای است. در مرحله اول پس از توزیع و جمعآوری و تجزیهوتحلیل آماری پرسشنامهها، نظرات خبرگان سیاستگذاری و محققین زن از دو جهت مقایسه شدند و میزان وزن و رتبه گذاری 7 مؤلفه اصلی سیاستهای تولید علم و فناوری مقایسه شد تا مشخص گردد که آیا بین رتبهبندی مؤلفهها تفاوت وجود دارد یا خیر و در بخش دوم نیز وضعیت و ارزیابی هر هفت مؤلفه، در دو گروه مقایسه شدند. پسازآن بر مبنای مدل ساختهشده، سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری، مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نهایی این ارزیابی در بخش یافتهها ارائهشده است.
مقایسه یافتههای مقاله حاضر با مطالعات پیشین نشان داد، باوجود ارائه برخی از راهکارها در پژوهشهای ارزیابی سیاست بهطور عام (امامی میبدی،1394) و تبیین برخی شاخصها برای ارزیابی علم و فناوری زنان (نامداریان،1390)، تاکنون تلاش شایستهای در حوزه ارزیابی سیاستهای علم و فناوری زنان صورت نگرفته است. در روند مطالعات اکتشافی و میدانی تحقیق حاضر چالشها و موانعی در مسیر اجرا، پیادهسازی و عدم انسجام سیاستگذاران و مجریان سیاستهای علم و فناوری زنان مشاهده گردید که میتواند موضوع پژوهشهای آتی در حوزه زنان قرار گیرد.
5-2- نتیجهگیری
نتایج نشان داد اگرچه از دیدگاه محققین زن، هدف سیاست و تطابق نهادی مطلوب ارزیابیشدهاند اما پیشفرضهای سیاست، طراحی سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع و نتایج سیاست در وضعیت نامطلوبی ارزیابیشدهاند. بعد اجرای سیاست در این بخش ضعیفترین ارزیابی را داشته است. از دیدگاه خبرگان سیاستگذاری نیز دو بعد هدف سیاست و تطابق نهادی مطلوب ارزیابیشدهاند و بعد طراحی سیاست در وضعیت متوسط ارزیابیشده است اما پیشفرضهای سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع در وضعیت نامطلوبی ارزیابیشدهاند و بعد کفایت منابع از دیدگاه خبرگان سیاستگذاری ضعیفترین ارزیابی را داشته است. یافتههای حاصل از نتایج آزمون تی مستقل بیانگر آن است که سیاست مورد نظر بدون مشارکت ذینفعان و نیز بدون در نظر گرفتن شرایط زمینهای و پیشبینی سازوکارهای لازم، طراحیشده است.
از ﻧﻈﺮ پاسخدهندگان، در صورت طراحی و اجرای مناسب، اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ میتواند موجب افزایش سهم علم و فناوری در اقتصاد و درآمد ملی ﺷﻮد؛ و یا موجب بهبود زندگی مادی و معنوی زنان محقق گردد. اﻣﺎ در زﻣﯿﻨﻪ دسترسی زنان محقق به امکانات و تجهیزات پژوهشی بهعنوان پیشفرض سیاست و نیز محدودیت جذب هیئتعلمی زنان محقق بهعنوان پیشفرض سیاست مورد نظر، ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرﮐﺮدی ﻧﺪارد. ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت را ﺑﺎﯾﺪ در رویکرد ﻣﺘﻔﺎوت دو جامعه آماری ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد. در ﻣﻮرد هدف ﺳﯿﺎﺳﺖ، گزارهها در ﻫﺮ دو ﺣﻮزه ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ داﺷﺘﻪ و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﯿﻦ دو ﺣﻮزه وﺟﻮد ﻧﺪارد. اﺟﺮای سیاست و مکانیسمها در ﻫﺮ دو جامعه نامطلوب ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪ. ﻣﯿﺰان ﻣﻨﺎﺑﻊ تخصیصیافته ﺑﺮای اﺟﺮای ﺳﯿﺎﺳﺖ از نظر هر دو جامعه ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮد. هر دو گروه نتایج سیاست را ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺸﺨﯿﺺ دادند. در ﻫﺮ دو گروه ﺑﻪ عدم وجود سازوکارهای ارزیابی و بازنگری ﺳﯿﺎﺳﺖ اشارهشده ﺑﻮد؛ بنابراین یافتههای حاصل از نتایج تجزیهوتحلیلهای ارزیابی سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری نشان داد که سیاست مذکور از منظر هر دو جامعه آماری، نیاز به اصلاح و بازنگری کلی دارد.
5-3- پیشنهادها
بر طبق نتایج پژوهش و با عنایت به اینکه سیاستهای علم و فناوری زنان در شرایط مناسبی قرار ندارد؛ جهت بهبود وضعیت، توصیههای سیاستی زیر ارائه میگردد:
6- منابع
6-1- منابع فارسی
مقالهها
کتابها
منابع اینترنتی
6-2- منابع لاتین
Articles
Analysis, Government Chief Social Researcher’s Office, Prime Minister's Strategy Unit,
Cabinet Office, Admiralty Arch, The Mall, (London SWIA2WH, 2003), p. 3.
Evaluation”, Evaluation, Vol. 7, N. 1, 2001, pp. 45-62.
By the United Nations Development Programme 1 UN Plaza, New York, NY 10017 USA
Books
Abstract
The main purpose of this article is to evaluate the policy entitled "Support Policy for Women Researchers in Research and Technology" which is contained in the third chapter of policies to promote women's participation in higher education (approved by the Cultural Revolution Council in 2005). The evaluation of this policy has been done using the existing models in the literature and the design of the researcher-made model. Cited issues in this area are the general policies of science and technology communicated by the Supreme Leader and policies to promote women's participation in higher education.The research is descriptive- applied in nature and has been done by survey technique. First, the policy experts, as experts, reviewed the questionnaire, and with a confidence level of 0.7 for Cronbach's alpha, the reliability of the questionnaire was determined. The statistical population consisted of policy experts and women researchers, 79 of whom (36 experts and 43 women researchers) answered the questions as a sample. Descriptive and inferential statistics were used to describe the data, non-parametric non-parametric tests and Friedman ranking were used to examine the questions and SPSS statistical analysis software was used at the significant level of 0.05 for analysis. A sample was used. Findings from the results of statistical analysis and policy evaluation survey showed that the policy under evaluation from the perspective of both statistical communities, needs to be reformed and reviewed. Also, the findings of the results of the independent t-test indicate that the policy is designed without the participation of stakeholders and without considering the underlying conditions and anticipating the necessary mechanisms.The results of the policy should be done continuously and according to the schedule (annually or biennially) by examining the impact on the performance of organizations and evaluating the political, economic, social and technological impacts and consequences, and evaluating the results for correction and review. Ineffective policies should be reported to legislators. Targeted material and spiritual support for women researchers in the field of science and technology production. Establish the necessary coherence and integration between policy makers and policy makers. Transparent indicators in accordance with Islamic standards and general policies of science and technology (announced by the Supreme Leader), to design future science and technology policies, be prepared and compiled.
Keywords:
Science and technology policies, policy evaluation, evaluation models, policy support for women researchers.
[1] - Ding & et al
[2] - Castillo & et al
[3] - Hanberger
[4] - Ariff & Azuma
[5] - Sidney
[6] - London Cabinet Office
[7] - W. K. Kellogg Foundation
[8] - سوره بقره، آیه 31
[9] - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست های علمی کشور
[10] - دکترای سیاستگذاری علم و فناوری و مدیرعامل شرکت پژوهشگران نانو فناوری
[11] - Hansen
[12] - Result Models
[13] - Explanatory Process Model
[14] - System Model
[15]- Economic model
[16]- Actor model
[17] - Programme theory model
[18] - Calidoni-Lundberg
[19] - European Commiunities
[20] - Staffelbeam
[21] - Adelle & Weiland
[22]. Applied
[23]. Descriptive - survey
[24]. Key informants
[25]. questionnaire