چشم‌انداز گفتمان تمدن‌گرایی اسلامی ‌در اندیشه مقام معظم رهبری

نویسنده

دانشگاه جامع امام حسین علیه السلام

چکیده

اعتقاد به ضرورت رجوع به مبانی دینی و تفسیر روابط اجتماعی و سیاسی و اقتصادی بر پایه قابلیتهای عظیم دین اسلام، رخدادی بود که با آغاز قرن بیستم در جهان اسلام توانست همه گفتمانهای حاکم را به مبارزه بطلبد. نهضت اسلامی ‌در سیر تطور خود به صورتهای مختلف و گفتمانهای گوناگون خود را نشان داده است؛ به‌طوری‌که هر یک از این گفتمانها متأثر از نظام معنایی خود، چشم‌انداز خاصی ترسیم کرده است. به نظر می‌رسد بررسی نظرات و اندیشه‌های علمای اسلامی در قالب گفتمانهای اسلام سیاسی و تبیین نظام معنایی هر یک، ما را در دستیابی به ترسیم نقشه راهی مبتنی ‌بر چشم‌انداز مشخص یاری می‌رساند. بر این اساس، این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمانی، نظام معنایی گفتمانهای اسلام سیاسی را در قالب گفتمانهای تمدن‌گرایی، شریعت‌گرایی و تجدد‌گرایی با تأکید بر گفتمان تمدن‌گرایی اسلامی و با بهره‌گیری از نظر علمای برجسته هر یک از گفتمانها، مورد بررسی قرار داده و چشم‌انداز هریک از گفتمانها را ارائه کرده است.  بر اساس نتایج این تحقیق، از منظر گفتمان تمدن‌گرایی اسلامی ، غرب در قالب نظام سرمایه‌داری و متأثر از خوی استکباری، مانع پیشرفت جهان اسلام و خود دچار جاهلیت است. این گفتمان با مفصل‌بندی همزمان عقلانیت و فلسفه از یک سو و سنت و نصوص اسلامی ‌از سوی دیگر، نظام معنایی خود را با تلفیقی از نشانه‌های اصلی موجود در دو گفتمان شریعت‌گرا و تجدد‌گرا شکل می‌دهد. در این گفتمان، ضمن آنکه بر ضرورت نهضت نرم‌افزاری تولید علم و اسلامی‌سازی علوم و نوسازی تمدن اسلامی تأکید می‌شود، استفاده محتاطانه و مصلحتی از علم مدرن تجویز می‌گردد. چشم‌انداز مطلوب این گفتمان برای نهضت اسلامی ، تحقق تمدن نوین اسلامی ‌است و این گفتمان برای تحقق چشم‌انداز مطلوب خود، راهبردهای مقابله با نظام سلطه و بهره‌مندی از مواهب علم مدرن (در عرصه علوم تجربی) و اسلامی‌سازی علوم (به‌ویژه علوم انسانی) بر مبنای نصوص اسلامی ‌را ارائه می‌کند.

کلیدواژه‌ها