نگرش مردم نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی (مطالعه موردی: روستاهای خراسان شمالی)

مهناز امیر پور[1] ، مهدی احمدی[2]،

تاریخ دریافت: 01/12/1399          تاریخ پذیرش: 27/01/1400

فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال بیست و چهارم، شماره 90، بهار 1400

چکیده

چکیده:

این مقاله با هدف سنجش نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی در سال 1399 است. روش تحقیق در این پژوهش، پیمایشی و از نوع مطالعات همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی روستائیان خراسان شمالی که دریافت‌کننده خدمات اردوهای جهادی پزشکی بوده‌اند، است. برای نمونه‌گیری در این پژوهش از روش نمونه‌گیری تصادفی – طبقه‌ای استفاده شده­است و بر این اساس حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان برابر با 400 نفر تعیین گردید. جهت گردآوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. قابلیت اعتماد و پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرانباخ 85/0 تعیین گردیده است. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از شاخص‌های آمار توصیفی و در آمار استنباطی از آزمون ضریب همبستگی پیرسون برای آزمون فرضیه‌ها استفاده‌شده است. یافته‌های پژوهش مؤید این نظر است که: نگرش مردم در روستاهای خراسان شمالی نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی در دو بعد اثربخشی و کارایی دارای امتیاز خوب با میانگین 84/3 و میانگین نگرش 43/3 بوده است. همچنین بین ارتباط ابعاد نگرش و ارزیابی عملکرد اردوهای جهادی پزشکی نتایج به‌دست‌آمده، نشانگر دیدگاه مثبت نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی است. گروه‌های جهادی بسیج می‌تواند در عرض سایر نهادهای متولی، در حوزه بهداشت و درمان نقش عمده‌ای را در امر پیشگیری و درمان در مناطق محروم ایفا نماید.

کلیدواژگان: نگرش، عملکرد، خراسان شمالی، اردوهای جهادی پزشکی

1 -مقدمه و بیان مسأله

مقدمه موضوع

عشق و محبت به مردم که نمودار محبت به پروردگار است، زمانی که بر روح آدمی حاکم می‌گردد و با ایمان و اعتقاد به خداوند درآمیزد، انسانی خدمتگزار و پرتلاش می‌سازد که هیچ‌گاه از خدمت به دیگران غفلت نمی‌ورزد که به فرموده رسول خدا (ص)، مسلمانی غیر از خدمت به برادران مسلم و اهتمام در رفع مشکلات آنان نیست: «من أصبح لایهتم باُمور المسلمین فلیس بمسلم». (کلینی، 1393، ص 337).

حرکت کشور اسلامی ایران در مسیر پیشرفت به تلاش و مجاهدت در عرصه‌های گوناگون نیاز دارد و هرکس به سهم خود باید گامی در این مسیر سخت بردارد. پیمودن این مسیر به شناخت مسائل و مشکلات کشور و همچنین روحیه و توان مدیریت جهادی نیازی تام دارد. یکی از این عرصه‌های پیشرفت مبتنی بر منافع مناطق محروم، حرکت‌های جهادی است که در قالب اردوی جهادی به منصه ظهور رسیده­است. اردوهای جهادی مجموعه فعالیت‌هایی است مبتنی بر اندیشه‌های اسلامی انقلابی و بومی که در آن تعدادی از دانشجویان، طلاب حوزه‌های علمیه، دانش­آموزان یا دیگر اقشار، خودجوش و داوطلبانه در مناطق محروم کشور حاضر می‌شوند و باهدف محرومیت‌زدایی به عرضه انواع خدمات اعم از فرهنگی، آموزشی، تحصیلی و اقتصادی می‌پردازند. عرصه سلامت از عرصه‌های مهم خدمت‌رسانی در اردوهای جهادی است. اﯾﻦ عرصه به‌ دلیل خدمت‌رسانی مستقیم بر مردم، سبب زمینه‌سازی برای اثرپذﯾری بیشتر مردم در‌ بخش‌های فرهنگی ﻧﯿز می‌گردد. تأثیر غیرمستقیم اردوهای جهادی، بر عرصه فرهنگی باعث شده است تا‌ اغلب گروه‌های جهادی، سعی کنند تا با حضور در کارگروه درمان در مناطق، خدمت‌رسانی کنند.‌ با توجه به اهمیت اﯾﻦ کارگروه، ضروری است گروه‌های جهادی فعالیت خود را در اﯾﻦ حوزه‌ سازمان‌دهی کنند. چراکه برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی در اﯾﻦ حوزه سبب رشد مناطق محروم درحوزه بهداشت و درمان خواهد شد. از امام صادق (ع) نقل‌شده است: «... من خالص الإیمان البرّ بالإخوان والسعی فی حوائجهم فی العسر والیسر» (کلینی، 1393، ص 317).

لذا نیکی به برادران دینی و تلاش و جدیت برای رفع مشکلات آنان، در تمام حوزه‌ها و در هر شرایط، برخاسته از ایمان خالص است. این‌گونه انسان‏های خیرخواه و خدوم، «بندگانِ ویژه» خدایند و مورد عنایت خاص او. امام صادق (ع) به مفصّل بن ‏عمر فرمود: خدای متعال، گروهی از بندگانش را آفریده و آنان را برای رفع نیازهای شیعیان ما برگزیده است تا به پاداش این نیکی، به آنان بهشت بدهد. اگر بتوانی تو هم از آنان باشی، باش! (همان، ص 193).

مطالعاتی که تاکنون انجام‌شده، نشان می‌دهند که‌ استان خراسان شمالی در رده استان‌های محروم در برخورداری از بهداشت و درمان محسوب می‌گردد. این پژوهش، درصدد برآمد تا نگرش مردم روستاهای این استان را نسبت به فعالیت‌های جهادی حوزه درمان بررسی نماید و انتظار و توقع مردم از این گروه جهادی را مورد ارزیابی قرار دهد. نتایج حاصل از این پژوهش موجب برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی بهتر این حوزه خواهد شد و درنتیجه آن‌ رشد مناطق محروم در عرصه سلامت، بهداشت و درمان را‌ در پی خواهد داشت. هم­چنین‌ این عرصه از فعالیت‌های جهادی به دلیل خدمت‌رسانی مستقیم بر مردم، سبب زمینه‌سازی برای اثرپذیری بیشتر مردم در بخش‌های فرهنگی نیز می‌گردد.

ضرورت موضوع

بی‌شک بسیاری از ما انسان‌ها به‌خصوص در شرایط شیوع کرونا و بد شدن وضعیت اقتصادی، آن‌قدر درگیر مشکلات مالی و به‌تبع آن، دچار اضطراب و نگرانی در زندگی خود شدیم که شاید اصلاً به فکر کمک به دیگران در این شرایط سخت نیافتادیم یا اگر هم در ذهنمان خطور کرد، بلافاصله با خود گفتیم که در یک‌زمان دیگری که وضعمان بهتر شد، با آرامش بیشتری، کار خوبی برای کسی که نیازمند است انجام خواهیم داد؛ اما آموزه‌های دینی‌مان دقیقاً برعکس آن تصوراتمان، تأکید دارد که در اوج فشارها باید به هم­نوع خود کمک کنیم. حتی نسخه برطرف شدن بسیاری از مشکلات و گرفتاری‌هایمان را در برطرف ساختن مشکلات دیگران و کمک به آنان می‌داند. پیامبر (ص) دراین‌باره فرمود: مَن قضی لمؤمنٍ حاجةً قضی الله ُ لَهُ حوائجَ کَثیرَةً أدْناهُنَّ الجَنّةُ؛ هر کس یک نیاز را از مؤمنی برطرف سازد، خداوند نیازهای فراوان او را روا سازد که کم­ترین آن‌ها بهشت است. یا در حدیث دیگری از امیرمومنان (ع) می‌خوانیم: إذَا أَمْلَقْتُمْ فَتَاجِرُوا اللّهَ بِالصَّدَقَةِ؛ هر زمان فقیر شدید، با خداوند از طریق صدقه دادن (در راه او) تجارت (پرسود) کنید.

از سوی دیگر وقتی واژه کمک به نیازمندان و مشکل‌گشایی را می‌شنویم، شاید بیشتر، انفاق مالی در ذهنمان تداعی شود، اما انفاق درراه خداوند، تنها منحصر به انفاق مالی نیست، بلکه انفاق علم و دانش، تخصص، انفاق قدرت و مقام و خلاصه هر چیزی که خداوند به انسان روزی داده و هراندازه که در توانش باشد، باید از آن برای کمک به دیگران استفاده کرد.

در روایت‌های مختلف نیز بر اهتمام ورزیدن به امور مسلمین تأکید بسیاری شده تا جایی که «ایجاد و تقویت روحیه خدمت به دیگران» به‌عنوان یکی از اصول مهم تعلیم و تربیت دینی معرفی‌شده است. وقتی از پیامبر بلند مرتبه اسلام درباره محبوب‌ترین بندگان نزد خداوند سؤال شد، ایشان فرمودند: محبوب‌ترین بندگان نزد خداوند، آن‌کسی است که سودش بیشتر به مردم برسد (کلینی، 1393، ج 3، ص 239). بی‌تردید شخص پزشک جهادگر آنچه را که خود از آن می‌تواند سود مالی ببرد، به دیگری می‌بخشد وزمانی از وقت و تخصص خودرا به محرومان اختصاص می‌دهد.

در میان شاخص‌های مختلف توسعه، شاخص بهداشت و درمان با توجه به نقشی که در تأمین سلامت افراد جامعه دارد، از مهم‌ترین‌ شاخص‌های پیشرفت هر کشوری به شمار می‌آید و میزان موفقیت برنامه‌های توسعه ملی نیز تا اندازه‌ی زیادی درگرو دستیابی به هدف‌های این بخش است. هرچه میزان و کیفیت شاخص‌های بهداشتی و درمانی در یک جامعه بالاتر باشد و توزیع و پراکنش این شاخص‌ها نیز متعادل‌تر و مناسب‌تر باشد، رفاه نسبی و سلامتی بیشتری در آن جامعه وجود خواهد داشت (موسوی و همکاران ۱۳۹۲). ماهیت خدمات بهداشتی و درمانی به‌گونه‌ای است که نیاز به آن‌ها منحصر به گروه خاصی از مردم نمی‌شود و درواقع، همه‌ی انسان‌ها در تمامی سکونت‌گاه‌ها به آن نیازمند می‌باشند. فقدان یا کمبود خدمات بهداشتی و درمانی به‌ویژه در روستاها، شهرهای کوچک و مناطق محروم، پیامدهای منفی زیادی را به همراه خواهد داشت (ضرابی و شیخ بیگلو 1390).

یزدانی و منتظر (1396). نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق حاکی از وجود اختلاف و شکاف زیاد در بهره‌مندی از شاخص‌های بهداشت و درمان بین استان‌های مختلف ایران است. انواع خدمات بهداشتی و درمانی در مناطق مرکزی کشور متمرکزشده‌اند و استان‌های پیرامون به لحاظ برخورداری از شاخص‌های بهداشتی و درمانی محروم هستند. طبق نتایج این مطالعه استان خراسان شمالی جز مناطق نسبتاً محروم محسوب می‌شود.

زارعی (1396). مطالعه‌ای بر وضعیت توزیع خدمات بخش بهداشت و درمان در شهرستان‌های استان خراسان شمالی داشتند که نتایج حاصل از آن ضمن نشان دادن عدم تناسب بین توزیع خدمات بهداشتی درمانی و نیازهای جمعیتی شهرستان‌ها، از حاکم بودن یک محرومیت کلی در بخش بهداشت و درمان استان خراسان شمالی حکایت داشت. حوزه درمان خط مقدم اقدامات جهادی با جلب اعتماد مردم در روستاها است و پیشرفت یک منطقه در این حوزه، می‌تواند اثرات قابل توجّه‌ی در بهبود وضعیت کلی منطقه داشته باشد و سبب پیشرفت در عرصه‌های دیگر شود.

اهمیت موضوع

اگر جامعه اسلامی را مانند پیکر واحدی بدانیم، اعضای این پیکر ارتباطی حیاتی و سرنوشت‌ساز با یکدیگر دارند. اختلال و کم‌کاری در یک عضو، عامل به هم خوردن تعادل بدن خواهد شد. در این هنگام، بقیه اعضا باید به کمک آن عضو بشتابند و به آن یاری دهند تا نظم و تعادل به بدن برگردد و حیات و زندگی ممکن شود. این حقیقت، در سطح جامعه اسلامی نیز باید پیاده شود. اگر نیازمندی به عللی نتواند خود را همپای دیگران قرار دهد، شایسته است دیگران به او یاری رسانند تا عدالت و تعادل اجتماعی در جامعه محقق گردد. امام صادق (ع) ایجاد مواسات را از حقوق افراد جامعه اسلامی بر گردن یکدیگر بیان فرموده‌اند:

«یحق علی المسلمین الاجتهاد فی التواصل والتعاون علی التعاطف والمؤاساة لأهل الحاجة وتعاطف بعضهم علی بعض»؛ (کلینی،1393 ج 2، ص 175) مسلمانان موظف‌اند درراه پیوستگی و کمک نسبت به نیازمندان، کوشا و جدی باشند؛ از عواطف اخلاقی و کمک‌های مالی مضایقه نکنند؛ به هنگام گرفتاری و نیاز، یار و یاور هم باشند.

 در راستای کمک به محرومان، یکی از دستاوردهای بزرگ انقلاب اسلامی، ورود فرهنگ ایثار و جهاد در تمامی عرصه‌های فرهنگی، اداری، علمی و... بود. واژه‌ی مقدس جهاد که تا پیش‌ازاین در عرصه دفاعی نمود داشت با به ثمر نشستن انقلاب شکوهمند اسلامی به سایر ابعاد اجتماعی زندگی مردم راه یافت. حرکت‌های جهادی تحت عنوان اردوی جهادی یکی از همین ابعاد بود؛ اما مسیر تحول آن به‌ویژه در میان جوانان از نهاد پربرکت جهاد سازندگی شروع شد و اکنون در قالب بسیج سازندگی حرکت به سمت قله‌های پیشرفت را ادامه می‌دهد (دارابی- 1397).

 اردوهای جهادی مجموعه فعالیت‌هایی است؛ مبتنی بر اندیشه‌های اسلامی انقلابی و بومی که در آن تعدادی از دانشجویان، طلاب حوزه‌های علمیه، دانش آموزان یا دیگر اقشار، خودجوش و داوطلبانه در مناطق محروم کشور حاضر می‌شوند و باهدف محرومیت‌زدایی به عرضه انواع خدمات اعم از فرهنگی، آموزشی، تحصیلی، بهداشتی و اقتصادی می‌پردازند (افتخاری و حسین زاده-1395).

عرصه سلامت از عرصه‌های مهم خدمت‌رسانی در اردوهای جهادی است. این عرصه به دلیل خدمت‌رسانی مستقیم بر مردم، سبب زمینه‌سازی برای اثرپذیری بیشتر مردم دربخش‌های فرهنگی نیز می‌گردد. تأثیر غیرمستقیم بر عرصه فرهنگی باعث شده است تا اغلب گروه‌های جهادی، سعی کنند تا با حضور در کارگروه درمان در مناطق خدمت‌رسانی کنند. همه‌ساله گروه‌های درمان جهادی به‌منظور ارتقاء سطح سلامت و عامل بودن به کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام که فرمودند: «هر که طبابت می‌کند باید از خدا بترسد و خیرخواه باشد و سعی خود را به کاربرد» می‌توانند با به‌کارگیری بهترین اصول و روش‌ها برای مناطق محروم کشور حداکثر اثرگذاری را داشته باشند. حوزه درمان خط مقدم اقدامات جهادی با جلب اعتماد مردم در روستاها است و پیشرفت یک منطقه در این حوزه، می‌تواند اثرات قابل‌توجهی در بهبود وضعیت کلی منطقه داشته باشد و زمینه‌ساز پیشرفت در عرصه‌های دیگر شود. همچنین این حوزه با اثرگذاری غیرمستقیم فرهنگی روی مردم، از حساسیت بالایی برخوردار است. طبیعتاً نام تیم درمانی ذهن شمارا به سمت ارائه‌ی خدمات درمانی سوق می‌دهد، لکن این ذهنیت از رسالت تیم درمانی، نیاز به اصلاح دارد.

با توجه به کمبود امکانات روستائیان، فقر مالی آن‌ها برای درمان، حضور مقطعی و کوتاه‌مدت جهادگران در منطقه، محدودیت‌های موجود در ارائه خدمات درمانی کامل به اهالی مثل شیوع بالای بیماری‌های مزمن در منطقه و پروسه زمان‌بر درمان و یا کنترل این بیماری‌ها، نیاز به عمل جراحی یا بستری شدن در بیمارستان، مراجعه به متخصص یا فوق تخصص برای درمان قطعی و اهمیت پیشگیری نسبت به درمان، رسالت اصلی تیم درمانی، پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها است. برای تحقق این هدف، آموزش‌هایی هدفمند و متناسب با نیازهای منطقه (وضعیت بهداشت عمومی و بهداشت محیط، میزان شیوع بیماری‌های مزمن، ریشه‌یابی علت بیماری‌ها، حیوانات در تماس با اهالی، بررسی اقلیم کلی و پوشش گیاهی منطقه، پیشه عموم مردم و...)، درخور فهم گروه‌های سنی مختلف (میان‌سال و سالمند، نوجوان، کودک و خردسال)، توسط افراد آموزش‌دیده ارائه می‌شود. (اندوخته سلامت،1398).

به‌طور واضح‌تر باید گفت این تیم در کنار آموزش‌های گفته‌شده، خدمات درمانی نیز ارائه می‌کند ولی فعالیت‌های تمامی این گروه‌ها با محوریت فرهنگ‌سازی و اصلاح عادات، رفتارها و هنجارهای نادرست رایج در منطقه صورت می‌پذیرد. ضمن ارائه خدمات، اطلاعات مفیدی از سطح بهداشت (محیطی، فردی، روانی، اجتماعی) منطقه به دست می‌آید که از این اطلاعات ارزشمند و دقیق می‌توان برای طرح‌ریزی در زمینه‌های مختلف برای سال‌های آتی بهره برد. برای مثال می‌توان برای ریشه‌کن کردن بیماری خاصی در منطقه که ناشی از عدم رعایت مسائل ساده بهداشتی است، برنامه‌ریزی و محتوا تهیه کرد و با حضور مستمر در منطقه و تأکید و تکرار آموزش‌ها درصدد رفع همیشگی بیماری برآمد. (همان منبع)

استان خراسان شمالی به مرکزیت شهر بجنورد در شمال شرق ایران است. بزرگ‌ترین شهر استان، بجنورد است. این استان با مصوبه دولت در سال ۱۳۸۳ و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، ایجاد شد. مساحت این استان ۲۸۴۳۴ کیلومترمربع و ازنظر مساحت در رتبه پانزدهم کشوری که حدود ۱/۷۵ درصد از مساحت کل کشور را در برگرفته است. این استان ازنظر جمعیت دارای ۸۶۳۰۹۲ نفر است که حدود ۱/۰۸ درصد جمعیت کل کشور را شامل شده است. استان خراسان شمالی از ۸ شهرستان بجنورد (مرکز استان)، شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، راز وجرگلان، جاجرم، فاروج و گرمه تشکیل‌شده است. این استان ازنظر موقعیت جغرافیایی؛ از شمال با کشور ترکمنستان، از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان هم‌مرز است. در سرشماری 1395 تعداد 254747 خانوار در استان وجود داشته که از این تعداد حدود 22 / 56 درصد در نقاط شهری و 65 / 43 درصد در نقاط روستایی ساکن بوده‌اند (آمارنامه استان خراسان شمالی سال 1395).

طی مطالعه‌ای که توسط زارعی انجام شد از طریق سنجش برخی شاخص‌های کلیدی، تلاش نمود تا پردازش گویا و جامعی از وضعیت پراکنش خدمات بهداشتی-درمانی در شهرستان‌های خراسان شمالی ارائه دهد. بر همین اساس، ارزیابی وضعیت تخصیص منابع در شهرستان‌های موردبررسی نشان دادند که تنها شهرستان بجنورد از توسعه قابل قبولی برخوردار است و سایر شهرستان‌ها به لحاظ توسعه بهداشتی-درمانی، در زمره مناطق توسعه متوسط تا محروم جای گرفته‌اند، به‌طوری‌که هفت شهرستان دیگر در جرگه مناطق متوسط تا محروم قرار دارند. نتایج حاصل از این بررسی نشان می‌دهد که یک شکاف عمیق در توزیع خدمات و امکانات بهداشتی-درمانی در استان خراسان شمالی وجود دارد و نوعی محرومیت کلی در برخورداری از خدمات بهداشتی-درمانی بر فضای این استان حاکم است. هرچند نگاهی به جایگاه استان خراسان شمالی در بین سایر استان‌های کشور نیز محرومیت این استان را در حوزه بهداشت و درمان تأیید می‌نماید (زارعی 1396).

طبق نتایج حاکی از بررسی احمدی و دیگران (1393) از وضعیت برخورداری استان‌های کشور در حوزه بهداشت و درمان، درحالی‌که استان‌های هم‌جوار استان خراسان شمالی، همانند سمنان و خراسان رضوی در زمره استان‌های برخوردار جای گرفته است و استان خراسان جنوبی به‌عنوان یک استان تا حدودی برخوردار شناخته می‌شود؛ اما استان خراسان شمالی در رده استان‌های محروم درزمینه، برخورداری از بهداشت و درمان محسوب می‌گردد (احمدی و دیگران 1393). لذا ضروری است گروه‌های جهادی فعالیت خود را در این حوزه سازمان‌دهی کنند. برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی در این حوزه سبب رشد مناطق محروم دربخش سلامت، بهداشت و درمان خواهد شد.

مساله اصلی

در این مطالعه قصد داریم نگرش مردم روستاهای این استان را نسبت به فعالیت‌های جهادی حوزه درمان بررسی کنیم و انتظار و توقع مردم از این گروه جهادی را مورد ارزیابی قرار دهیم. نتایج حاصل از این پژوهش موجب برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی بهتر این حوزه خواهد شد و درنتیجه‌ی آن‌ رشد مناطق محروم درحوزه بهداشت و درمان را در پی خواهد داشت. هم‌چنین این عرصه از فعالیت­های جهادی به دلیل خدمت‌رسانی مستقیم بر مردم، سبب زمینه‌سازی برای اثرپذیری بیشتر مردم در بخش‌های اجتماعی و فرهنگی نیز می­گردد.

سؤالات تحقیق:

سؤال اصلی: نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی چگونه است؟

سؤالات فرعی:

• نگرش مردم در ابعاد شناختی، احساسی و رفتاری نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی چگونه است؟
• آیا نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی برحسب جنسیت، وضعیت تأهل، میزان درآمد و میزان تحصیلات متفاوت است؟

اهداف تحقیق

- سنجش نگرش مردم نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی

• سنجش نگرش مردم در بعد شناختی نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی
• سنجش نگرش مردم در بعد احساسی نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی
• سنجش نگرش مردم در بعد رفتاری نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی

نحوه سازماندهی مقاله

در مطالعۀ حاضر با تکیه‌ بر عملکرد اردوهای جهادی پزشکی و باهدف سنجش ابعاد نگرش روستاییان مناطق محروم سعی شد به سؤال پژوهش پاسخ داده شود؛ سپس مقدمه و بیان مسئله، ضرورت و اهمیت موضوع بیان گردید؛ با پاسخگویی به سؤال پژوهش اهداف پژوهش ذکر گردید. در ادامه با بیان ادبیات موضوع، پیشینه تحقیق، به روش تحقیق پرداخته شد و با توجه به یافته‌های پژوهش، نتایج و پیشنهاد‌هایی ارائه گردید.

2- ادبیات موضوع و پیشینه (حداکثر پنج صفحه)

2-1- ادبیات نظری (چارچوب نظری، مبانی نظری، نظریه‌ها و ....)(حداکثر سه صفحه و نیم)

مبانی مفهومی

تعریف لغوی نگرش: اصطلاح "Attitude"، از ریشه لاتینی "Opttido" است که معنای آن "برازندگی " و مناسبت است. ازاین‌رو"Attitude" مناسبتی را نشان می‌دهد که فرد درگیر انجام نوعی عملکرد و رفتار است (معین پور، 1385).

مطالعه نگرش‌ها در روان‌شناسی اجتماعی از وضعی مهم برخوردار است. به‌طوری‌که "آلپورت" آن را مثل هسته اصلی روان‌شناسی اجتماعی تعریف کرده. نگرش را آمادگی آموخته‌شده برای ابراز واکنش مثبت یا منفی نسبت به یک موضوع معین، موقعیت معین، سازمان و یا یک فرد تعریف کرده‌اند. طبق تعریف، نگرش شامل عناصر شناختی، عاطفی و رفتاری است. البته در باب چیستی نگرش، نظرها و دیدگاه‌ها متعدد است؛ اما قدر مشترک تعاریف مختلف را می‌توان در سه نکته خلاصه کرد.

• نگرش همواره به موضوعی تعلّق می‌یابد و انسان از طریق ارتباط و تجربه نسبت به شی‌ء، حادثه یا پدیده‌ی اجتماعی و در کل امری معین درباره آن نگرش می‌یابد.
• نگرش موجب می‌شود افراد به شیوه‌ای قابل پیش‌بینی با مسائل مواجه شوند.
• نگرش نوعی ارزیابی مثبت یا منفی است. یعنی هرگاه از نگرش فردی معین سخن می گوییم درواقع نوع ارزیابی‌های او را مدنظر قرار می‌دهیم (عسگری،1379، ص 34).

از دیدگاه اندیشمندان نگرش دارای سه بعد است که عبارت‌اند از:

• بعد شناختی که شامل اعتقادات و باورهای شخص درباره یک شیء یا اندیشه است. مگ گوایر (1969) خاطرنشان می‌سازد که عنصر شناختی، تصور قالبی است که فرد دارد. نظریه‌پردازان شناختی، تأکیددارند باورها و عقاید ژرف، پایه و اساس نگرش است (عسگری،1379، ص 34).
• بعد عاطفی که جنبه‌های احساسی را در برمی‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر عنصر احساسی یا عاطفی است که اغلب نوعی احساس عاطفی با باورهای ما پیوند دارد. پژوهشگران معتقدند که اجزای عاطفی و ارزشی به عملکرد فرد نسبت به یک موضوع جهت می‌دهند (دبر، 1985). در تعریف دیگری این بعد به معنی احساسات خوشایند یا ناخوشایندی است که در وقت فعّال شدن نگرش برانگیخته می‌شود.
• بعد رفتاری که گرایش یا آمادگی برای عمل را می‌رساند؛ به‌عبارت‌دیگر به آمادگی برای پاسخگویی به شیوه‌ای خاص گفته می‌شود. نظریه‌پردازان رفتارگرا بر اقدام یا عمل در نگرش تأکیددارند (عسگری،1379، ص 35).

ویژگیهای نگرش:

• هر نگرشی شامل یک شیء، شخص، رویداد، یا موقعیت است.
• نگرش‌ها معمولاً ارزشیابانه است.
• نگرش‌ها معمولاً دارای ثبات و دوام قابل‌توجهی‌اند.

مبانی نظری تحقیق

آلپورت[3]

طبق تعریف آلپورت؛ نگرش عبارت است از: یک حالت آمادگی روانی عصبی، برای پاسخ دادن است، که از خلال تجربه، سازمان‌یافته، بر پاسخ (رفتار) فرد نسبت به همه اشیا و موقعیت‌هایی که با آن‌ها در ارتباط است، تأثیری جهت دهنده یا پویا می‌گذارد.

سومین تعریف نگرش عبارت است از: منظومه‌ای از عناصر شناختی، عاطفی و رفتاری. این تعریف که توسط طرفداران نظریه شناختی عرضه‌شده است و امروزه هم موردقبول بسیاری از روانشناسان اجتماعی است، می‌گوید که هر نگرش تنها یک ارزیابی (یا قضاوت عاطفی) یا آمادگی برای پاسخ صرف نیست، بلکه نگرش، ترکیب یا منظومه‌ای است که هم عنصر شناختی دارد (اطلاعاتی که فرد درباره موضوع نگرش دارد)، هم عنصر عاطفی (قضاوت عاطفی که فرد نسبت به موضوع نگرش دارد) و هم عنصر آمادگی برای پاسخ یا رفتار(کوثری 1368).

مفهوم نگرش در نظریه‎های یادگیری، "آمادگی عقلی و عصبی را می‌داند که از طریق تجربه، سازمان می‌یابد و روی پاسخ فرد به تمام اشیاء یا موقعیت‌های مربوط به نگرش، نفوذ مستقیم و پویا دارد" (گوردون آلپورت، 1935). در این تعریف، تأثیر تجارب گذشته بر سازمان دادن نگرش‎ها و همچنین نشان دادن واکنش به یک موقعیت، موردتوجه قرارگرفته است.

نظرﯾه فیش باین و آیزن[4] (نظریه عمل منطقی)

اﯾﻦ نظریه را "فیش باین و آیزن" ارائه کرده‌اند. آن‌ها معتقدند که رفتار، ناشی از مجموعه است که پـس از قصـد و ﻧﯿـت فـرد برای اﻧجام آن بروز می‌کند و قصد و ﻧﯿت فرد تابع دو متغیر گرایش بـه‌سـﻮی آن رفتـار و هنجـارهای ذهنی فرد است. متغیر اول آمادگی فرد را برای ارزﯾابی یک رفتار و تعیین خوب ﯾا بـد بـﻮدن آن ﻧشان می‌دهد و متغیر دوم نشانگر سوگیری جامعه و فشار اجتماعی است که فرد بـرای رفتـار خود پیش بینی می‌کند. در شراﯾطﯽ که گرایش‌ها و هنجارها هر دو رفتار را تأﯾﯿد کنند، قصد و نیت برای انجام آن افزاﯾش خواهد ﯾافت. ولی زمانی که گرایش‌ها و هنجـارها همسـﻮ ﻧباشـﻨد قـدرت ﻧسبی یکی از اﯾﻦ دو در مقابل دیگری تعیین‌کننده رفتار فرد خواهدبود. در اﯾﻦ نظریه گرایش فـرد ﻧسبت به رفتار تحت تأثیر دو عامل اﻧتظار فایده و ارزیابی فایده قرار دارد (شریفی، 1378).

انتظار فایده به معنی آن است که یک شخص تا چه حد از یک پدیده انتظار فایده دارد. بر این اساس انتظار فایده منعکس‌کننده عوامل دیگری چون سروکار داشتن، درک اهمیت و... نیز است. ارزیابی فایده، فرآیندی است که طی آن شخص ارزیابی می­کند که آیا آن پدیده به نظر او برای او فایده داشته است (دارد) یا نه.

نظریه "روزن اشتیل"^[5]

 روزن اشتیل در آثارش درباره کارایی و ارزیابی سازمان‌ها به چند عامل مؤثر بر روی نگرش اشاره می‌کند: ارضای نیاز، تجربه، رضایت افراد، میزان دسترسی به اهداف تعیین‌شده، کارایی بهتر برای حل مسائل (روزن اشتیل،1972).

نکات ذکرشده از سوی روزن اشتیل درواقع عوامل مؤثر بر روی نگرش هستند. در آن میان ارضاء نیاز و رضایت دو متغیر خیلی نزدیک و شبیه به یکدیگر می‌باشند و میزان دسترسی به اهداف تعیین‌شده و کارایی بهتر برای حل مسائل را نیز می‌توان درواقع به‌عنوان اجزائی از همان متغیر ارزیابی فایده در تئوری فیش باین-آیزن در نظر گرفت؛ اما تجربه قبلی به‌عنوان عامل مؤثر بر روی نگرش می‌تواند مفید باشد.

نظریه‌ امیلی و دنیل

نظریه نگرش به محصول (شیء) توسط امیلی و دنیل برای اندازه‌گیری نگرش نسبت به محصول یا خدمت یا سازمان (مانند برند) مطرح‌شده است. بر اساس این تئوری نگرش افراد وابسته به ویژگی‌ها و صفاتی است که فرد در مورد آن دارد. بدین معنی که وجود صفات در یک محصول موجب نگرش مثبت به آن و عدم وجود آن صفات موجب نگرش منفی به آن محصول می‌شود (امیلی و دنیل، 2012 ص 9). این الگو بیان می‌کند که نگرش مصرف‌کننده درباره یک موضوع، بستگی به باورهای وی درباره ویژگی‌های مختلف آن دارد (تبسم و رحمان،2012، 15). سه عنصر اصلی این الگوها شامل ویژگی‌ها، باورها، میزان اهمیت آن‌هاست (سالار، 1396، ص 163-164).

نظریه "وایت هد"^[6]

طبق نظر وایت هد، مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در نگرش افراد عبارت‌اند از:

اعتمادپذیری که شامل مقیاس‌هایی مثل درستی و نادرستی، شرافت، عدالت و غیره است.

تخصص یا صلاحیت که شامل مقیاس‌هایی مثل باتجربه و بی‌تجربه، دارای قوه تفکر و فاقد قوه تفکر است.

پویایی که شامل مقیاس‌هایی مثل پرخاشگر و آرام، فعال و منفعل است.

عینیت که شامل مقیاس‌هایی مثل روشنفکر و تنگ‌نظر، عینی و ذهنی می‌گردد.

چارچوب نظری

هدف از یک چارچوب نظری خاص آن است که محقق از مطالعه دانشمندانی که در این زمینه تحقیق کرده­اند، کمک بگیرد و بر اساس مطالعه آن‌ها بداند که در تحقیق موردنظر به دنبال چه متغیر و سؤالاتی باید باشد. لذا در جمع‌بندی مبانی نظری مربوط جهت تبیین متغیر نگرش می‌توان ازصاحبنظران ذیل بهره گرفت:

آلپورت (1935) از پیشگامان بررسی نگرش، معتقد بود نگرش حالت ذهنی و راکد آمادگی است که به­ وسیله تجربه شکل می‌گیرد و روی پاسخ فرد به اشیا و وضعیت‌هایی که با آن مرتبط است، تأثیر می‌گذارد. به همین علت، سنجش آن به طور غیرمستقیم است. تأثیر نگرش‌ها بر رفتار در نگاه اول بدیهی می‌نماید اما رابطه نگرش و رفتار بسته به موضوع، با پیچیدگی‌های زیادی مواجه است.

 در دوران جدیدتر فیش باین و ایزن (۱۹۷۵) رابطه نگرش و رفتار را به‌گونه‌ای دقیق‌تر ترسیم نمودند. فیش باین و ایزن (1975) در چارچوب نظریه کنش منطقی، معتقدند که رابطه قوی بین نگرش و رفتار فقط درجایی یافت می‌شود که اندازه‌گیری‌های نگرشی و رفتاری با یکدیگر سازگار باشند. به‌علاوه نگرش فقط یکی از تعیین‌کننده‌های رفتار است.

طبق نظر وایت هد، مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در نگرش افراد عبارت‌اند از: اعتمادپذیری، تخصص یا صلاحیت، پویایی است.

روزن اشتاین در آثارش درباره کارایی و ارزیابی سازمان‌ها به چند عامل مؤثر بر روی نگرش اشاره می‌کند: ارضای نیاز، تجربه، رضایت افراد، میزان دسترسی به اهداف تعیین‌شده، کارایی بهتر برای حل مسائل (روزن اشتیل،1972).

طبق نظر امیلی و دنیل در‌ نظریه نگرش به محصول (شیء) نگرش مصرف‌کننده درباره یک موضوع، بستگی به باورهای وی درباره ویژگی‌های مختلف آن دارد (تبسم و رحمان،2012: 15). سه عنصر اصلی این الگوها شامل ویژگی‌ها، باورها، میزان اهمیت آن‌هاست (سالار، 1396: 163-164). درواقع طبق این الگوی باید ارائه خدمات توسط کادر درمان جهادگر به‌گونه‌ای باشد که نیازهای‌ موردنظر مردم این مناطق برطرف شود و به این باور برسند که گروه‌های جهادی این توانایی رادارند که بهترین خدمات را به آن‌ها ارائه دهند.

مدل تحقیق

2- پیشینه پژوهش

جدول 1- خلاصه مطالعات پیشین (منبع: نگارنده)

وجه نوآوری مقاله حاضر نسبت به مطالعات پیشین:

با توجه‌ به بررسی سوابق و تحقیقات صورت گرفته توسط سایر نویسندگان و پژوهشگران در مورد اردوهای جهادی و عملکرد این گروه در مناطق مختلف مشاهده گردید که عملکرد گروه‌های جهادی به ‌ندرت موردتوجه قرارگرفته است و تاکنون مطالعه‌ و پژوهشی درخصوص گروه‌های جهادی پزشکی و ارزیابی عملکرد این گروه انجام‌نشده است. لذا در این بخش از تحقیقات مشابه که در خصوص نگرش و یا ارزیابی عملکرد انجام‌شده است و حداقل یک متغیر مشترک با موضوع تحقیق دارد استفاده‌شده است. لذا در این پژوهش برای اولین بار به مطالعه عملکرد حوزه درمان که خط مقدم اقدامات جهادی محسوب می‌شود، پرداخته و نگرش مردم را نسبت به عملکرد این گروه مورد ارزیابی قراردادِ است.

3- روش تحقیق

با توجه به اینکه در این پژوهش محقق به دنبال بررسی نگرش اهالی روستاهای خراسان شمالی نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی است و به‌عبارت‌دیگر نتایج این تحقیق بعد از اتمام کار می‌تواند بلافاصله در جامعه موردنظر به کار گرفته شود، لذا این پژوهش ازنظر هدف، از نوع تحقیقات کاربردی است. (سرمد، بازرگان و حجازی، 1383) این تحقیق ازنظر نحوه گردآوری داده‌ها از نوع تحقیق توصیفی پیمایشی است. ازآنجاکه در این تحقیق محقق به دنبال مشخص کردن نگرش افراد نسبت به اردوهای جهادی پزشکی است؛ این تحقیق بر اساس روش تحقیق از نوع تحقیقات همبستگی است. (دلاور،1380)

 جامعه آماری

جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه روستاهای خراسان شمالی است که بر اساس آمار تعداد آن‌ها 377533‌‌ نفر است ولی 10000 هزار نفر آن‌ها در سال ۹۸ و ۹۹ از خدمات گروه‌های جهادی پزشکی بهره‌مند شده‌اند. نمونه آماری این پژوهش با استفاده از جدول مورگان شامل تعداد 384 نفر است که به روش تصادفی طبقه‌ای از بین روستاییان خراسان شمالی که توسط جهادگران خدمات‌دهی شده‌اند انتخاب گردیده‌اند.

تحقیق حاضر به‌صورت مقطعی و نمونه‌گیری تصادفی انجام‌شده است. جهت انتخاب نمونه نخست بر اساس شهرستان‌های خراسان شمالی که اردوهای جهادی پزشکی انجام‌شده بود تعیین گردید (مطابق جدول) سپس به روستاهایی محرومی که خدمات پزشکی انجام می‌شد مراجعه و پرسشنامه تکمیل‌شده است. حجم نمونه اختصاص داده‌شده بر مبنای شهر بوده و حجم حداقلی موردقبول برای هر شهرستان 30 مورد است.

جدول 2- تعداد نمونه موردبررسی

 سطح اندازه گیری متغیرها

نوع تحقیق این پژوهش از نظر هدف، از نوع تحقیقات کاربردی است.

استراتژی کلی تحقیق این تحقیق از نوع کمی (پیمایشی) است.

تعریف مفاهیم یا متغیرها (نظری و عملیاتی)

ابزار اندازه گیری متغیرها

گردآوری اطلاعات درروش پیمایش مرحله­ای بسیار مهم است که آزمودن فرضیه­ها بر اساس دقت گردآوری اطلاعات، امکان­پذیر است. با توجه به اهداف پژوهش بهترین راه برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده از پرسش‌نامه تشخیص داده شد. پس از مطالعات متعدد و مصاحبه با صاحب‌نظران استفاده از پرسشنامه محقق ساخته برای تحقیق تهیه گردید. برای جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز، با توجه به ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق اجزای پرسشنامه مورداستفاده به شرح زیر‌می باشد:

الف: بخش آگاهی دادن به پاسخگو: شامل توضیح مختصری از پرسشنامه و نحوه تکمیل آن جهت ایجاد وضوح بیشتر پاسخ­دهندگان است.

ب: سؤالات عمومی: در سؤالات عمومی، هدف کسب اطلاعات کلی و جمعیت شناختی پاسخگویان است.

ج: پرسشنامه تحقیق در این تحقیق از پرسشنامه محقق ساخته بر اساس مطالعه اسنادی استفاده‌شده است و دارای 29 گویه و 32 سؤال با سنجش ابعاد سه‌گانه نگرش در باب عملکرد گروه‌های جهادی پزشکی است. ضمناً گویه ‌ها بر اساس مقیاس 5 گزینه‌ای و به شرح زیر نمره‌گذاری شده است.

جدول 3- شیوه کدگذاری سؤالات پرسشنامه تحقیق

تعریف نظری متغیرها

 تعریف نظری‌ نگرش

نگرش را از سه جنبه می‌توان تعریف کرد:

الف- تعریف نگرش به‌عنوان یک «واکنش ارزشی یا عاطفی»،

ب- تعریف نگرش به‌عنوان یک «آمادگی برای پاسخ دادن»،

ج- تعریف نگرش به‌عنوان «منظومه‌ای از عناصر شناختی، عاطفی و رفتاری»

ترکیب شناخت­ها، احساس‌ها و آمادگی برای عمل نسبت به یک‌چیز معین را نگرش شخص نسبت به آن چیز گویند (کریمی، 1373: 295). ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﺗﻌﺎﺭﻳﻒ ﻧﮕﺮﺵ ﻛﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﭘﺬﻳرﺵ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﺪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯﺁﻣﺎﺩﮔﻲ ﻳﺎ ﺍ ﺳﺘﻌﺪﺍﺩﻱ ﺁﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻭ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ ﺟﻬﺖ ﻭﺍﮐنش ﺑﻪ ﻣﻮﺿوعی ﻣﺸﺨﺺ ﻭ ﺑـﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺸﺨﺺ، که ﻭﺍﺟﺪ ﺍﺑﻌﺎﺩ ﺷناختی (ﻋﻘﻴﺪﻩ) ﻣﺤﺮکی، (اﺣﺴﺎسی) ﻭ ﺍﺭﺍﺩﻱ (ﺭﻓﺘﺎری) است.

مؤلفه عاطفی شامل هیجانات عاطفه فرد ﻧسبت به موضوع خصوصا ارزیابی‌های مثبت و منفی است. مؤلفه رفتاری چگونگی تماﯾل به عمل فرد در راستای موضوع را شامل می‌گردد. مؤلفه شناختی شامل افکاری که فرد در مورد آن موضوع نگرش خاص دارد شامل: حقاﯾق، داﻧش و عقاید (تیلور، پپلا و سیرز، 2003). اﯾﻦ سه عنصر مدل سه بخشی نگرش معرفی‌شده‌اند (شیفمن و کاﻧﻮک، 1977) به اﯾﻦ معنی که افراد با دسته بندی اشیاء به شناخت دست می‌یابند و اﯾﻦ جزء شناختی می‌تواند بــه شخص احساس خوشاﯾند ﯾا ﻧاخوشاﯾندی بدهد و در ﻧهاﯾت اﯾﻦ دو جزء شناخت و احساس با هم می‌توانند فرد را به اﻧجام عمل خاصی سوق دهند ﯾا از آن باز دارﻧــد (اریسون، 1382 بــه ﻧقل از میرزا محمدی،1392، ص 73) بدیهی است که اﯾﻦ عناصر به‌گونه‌ای منفرد وجــﻮد ﻧدارد و همیشه مستقل عمل نمی‌کنند. نگرش، آمیزه ﯾا ﻧقشی درهم‌آمیخته از احساسات، ادراکات و تماﯾﻼت رفتاری یک شــخص درباره یک چیز ﯾا گروه، یک واقعه ﯾا اندﯾشه ﯾا واقعیات و امور مشابه دیگر است (محسنی، 1379، ص۹۱) نگرش خوب ﻧسبت به یک پدیده باﯾستی از جهات شناختی، احساسی و رفتاری همگن باشد، زﯾرا در غیر اﯾﻦ صورت موجب اﯾجاد ﻧاهماهنگی شناختی می‌شود.

 تعریف نظری عملکرد گروه‌های جهادی

گروه‌های‌ جهادی در قالب گروه‌های خودجوش برای حضور فعال و کارآمد در نقاط آسیب‌پذیر و نیازمند، برآمده از اخلاص، همت، مسئولیت‌پذیری، وظیفه‌شناسی و روحیه‌ مبارزه با رسالت خودسازی جهادی و خدمت‌رسانی مادی و معنوی در راستای دستیابی اهداف انقلاب اسلامی ایران‌ فعالیت می‌نمایند (نقشه راه حرکت‌های جهادی، 1392). درنتیجه ارزیابی عملکرد گروه‌های جهادی با توجه به اثربخشی و کارایی‌ تعریف‌شده است:

اثربخشی یعنی انجام دادن کارهای درست به‌گونه‌ای که تمرکز و تأکید آن بر دست­آورده است. ملاک اثربخشی، معمولاً رفتاری است که مورد ارزشیابی قرار می‌گیرد. اثربخشی با توجه به میزان همسو بودن فعالیت‌ها باهدف‌های تعیین‌شده سنجیده می‌شود (علاقبند،1382).

 تعریف عملی متغیر نگرش به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی

در این پژوهش‌ مقصود پژوهشگر از نگرش؛ ترکیبی از شناخت‌ ها، احساسات‌ و آمادگی عمل اهالی روستاهای موردمطالعه نسبت به عملکرد اردوهای جهادی دانشگاه علوم پزشکی است که از طریق نحوه پاسخگویی این افراد به سؤالات پرسشنامه‌ سنجیده می‌شود. گروهای جهادی پزشکی باهدف ارائه خدمات بهداشتی، پایش سلامت، بهداشت محیط، آموزش سلامت و اجرای برنامه‌های فرهنگی به ساکنان مناطق کم برخوردار به فعالیت می‌پردازند. در جدول ذیل تعریف عملیاتی ابعاد نگرش (شناختی، احساسی، عاطفی) نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی آورده شده است.

تعاریف عملیاتی متغیّرها

جدول 4- تعریف عملیاتی گویه­های مربوط به ابعاد سه‌گانه نگرش

روش‌های گردآوی داده‌ها: درجمع آوری اطلاعات و داده‌های تحقیق از روش کتابخانه‌ای در جمع‌آوری سوابق و مبانی نظری پژوهش و روش پیمایشی در تحلیل توصیف داده‌ها بهره گرفته‌شده است. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته‌ای است که شامل 32 سؤال است. پیش از توزیع پرسشنامه، نمونه اولیه پرسشنامه دراختیار خبرگان رشته علوم اجتماعی قرار گرفت تا آن را از این حیث که تا چه میزان توانایی سنجش متغیرهای موردمطالعه را دارد، موردبررسی قرار دهند.

 روش‌های تحلیل داده‌ها:

جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از شاخص‌های آمار توصیفی و نرم‌افزار SPSS نسخه 16 و در آمار استنباطی از آزمون ضریب همبستگی پیرسون وجهت اطمینان از توزیع نرمال داده‌ها، از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده‌شده است. هنگام بررسی نرمال بودن داده‌ها فرضیه صفر مبتنی براینکه توزیع داده ها نرمال است در سطح خطای پنج درصد آزمون می‌شود؛ بنابراین اگر مقدار معناداری آزمون مساوی 05/ 0 به دست آید، در این صورت دلیلی برای رد فرضیه صفر مبنی بر اینکه داده‌ها نرمال است، وجود نخواهد داشت (صادق پور، مرادی،1392، ص 167).

جدول 5-نتایج آزمون نرمالیستی برای مؤلفه‌های پژوهش

منبع: خروجی نرم‌افزار spss

با توجه به اینکه درجه معناداری آزمون (sig) به‌دست‌آمده در خروجی نرم‌افزار برای متغیر (نگرش به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی) بالای 05/0 است، درنتیجه فرض صفر پذیرفته‌شده و ادعای غیر نرمال بودن توزیع داده‌های پژوهش در مورد متغیرهای تحقیق پذیرفته نمی­شود. لذا توزیع داده‌ها در مورد هر متغیر در این تحقیق به‌صورت نرمال بوده است و پیش‌شرط نرمال بودن داده‌ها در هر متغیر برای انجام معادلات ساختاری به شیوه پارامتریک برقرار بوده است.

جامعه و نمونه

کارکردهای نهاد مردمی بسیج در چندین دهه انقلاب اسلامی متناسب با وضعیت کشور بوده است وبه­طور مداوم توانسته‌اند در عرض سایر نهادهای متولی در حوزه سلامت و بهداشت نقش کلیدی در امر پیشگیری و درمان داشته باشند. با توجه به جایگاه نهاد بسیج و اردوهای جهادی پزشکی و نقش این اردوهای جهادی در پیشگیری سلامت و درمان مناطق محروم (بخصوص روستاها) جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه روستاهای خراسان شمالی است که بر اساس آمار تعداد آن‌ها 377533‌‌ نفر است ولی 10000 هزار نفر آن‌ها در سال ۹۸ و ۹۹ که از خدمات گروه‌های جهادی پزشکی بهره‌مند شده‌اند. نمونه آماری این پژوهش شامل تعداد 384 نفر است که به روش تصادفی طبقه‌ای از بین روستاییان خراسان شمالی که توسط جهادگران خدمات‌دهی شده‌اند انتخاب گردیده‌اند. تحقیق حاضر به‌صورت مقطعی و نمونه‌گیری تصادفی انجام‌شده است. جهت انتخاب نمونه نخست بر اساس شهرستان‌های خراسان شمالی که اردوهای جهادی پزشکی انجام‌شده بود تعیین گردید (مطابق جدول) سپس به روستاهایی محرومی که خدمات پزشکی انجام می‌شد مراجعه و پرسشنامه تکمیل‌شده است. حجم نمونه اختصاص داده‌شده بر مبنای شهر بوده و حجم حداقلی موردقبول برای هر شهرستان 30 مورد است.

روایی و پایایی ابزار جمع‌آوری اطلاعات

در پژوهش حاضر، سنجش میزان روایی ابزار اندازه‌گیری با روش اعتبار محتوا (اعتبار صوری) انجام‌شده است؛ در ابتدا پرسشنامه پس از تدوین اولیه با چند نفر از استادان، کارشناسان و محققان مختصص حوزۀ علوم اجتماعی مطرح و پس از بازخورد و اعمال نظرات آن‌ها در پرسشنامه، قابلیت اعتبار پرسشنامه سنجیده شد ضمناً در یک نمونه 20 تایی آلفای کرونباخ آن نیز بررسی شد.

جدول 6- ضرایب آلفای کرونباخ برای پرسش‌نامه‌‌های تحقیق در نمونه مقدماتی

- پایایی (اعتبار درونی)

در این تحقیق برای تأیید پایایی ابزار گردآوری داده‌ها یعنی پرسشنامه، از ضریب آلفای کرونباخ جهت سنجش پایایی استفاده‌شده است.

با استفاده از نرم­افزار SPSS به محاسبه آلفای کرونباخ اقدام شده است. در جدول زیر خروجی حاصل از این پردازش ارائه‌شده است.

جدول 7- ضرایب آلفای کرونباخ برای پرسش‌نامه‌‌های تحقیق در نمونه نهایی

مراحل انجام و به‌کارگیری روش

روش تحقیق در این نوشتار پیمایشی است و از حیث معیارهای مختلف طبقه‌بندی روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، از نوع مطالعات مقطعی، پهنانگر، توصیفی- تبیینی و کاربردی است که در سطح جامعه‌شناسی خرد به اجرا درمی‌آید. در پرسشنامه مقاله حاضر به‌منظور دستیابی به سیمای عمومی ‌‌نمونه آماری، بخشی با عنوان مشخصات عمومی ‌‌پاسخگویان به اخذ ویژگی‌های دموگرافی آزمودنی‌ها (میزان تحصیلات، جنسیت، شغل و میزان درآمد) اختصاص‌یافته است.

سپس به سنجش نگرش مردم روستاهای منتخب به عملکرد گروه‌های جهادی پزشکی درسه بعد؛ شناختی، عاطفی و رفتاری (عملکردی) پرداخته است.

4- یافته‌های تحقیق

بین نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی در بعد شناختی بر ارزیابی عملکرد جهادگران پزشکی رابطه معناداری وجود دارد. مطابق جدول 8 ضریب همبستگی پیرسون دو متغیر «بعد شناختی نگرش» و «ارزیابی عملکرد» 37/0 است. سطح معنی‌داری آزمون‌ معادل 00/0 و در سطح رابطه تأیید می‌شود. به عبارتی هرچقدر شناخت روستائیان نسبت به جهادگران پزشکی بیشتر باشد ارزیابی مثبت‌تری هم از عملکرد آنان دارند.

جدول 8- آزمون همبستگی بعد شناختی نگرش و عملکرد

بین نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی در بعد احساسی بر ارزیابی عملکرد جهادگران پزشکی رابطه معناداری وجود دارد. مطابق جدول 9 ضریب همبستگی پیرسان دو متغیر «بعد احساسی نگرش» و «ارزیابی عملکرد» 35/0 است. سطح معنی‌داری آزمون‌ معادل 0010/0 و در سطح00.05 رابطه تأیید می‌شود. به عبارتی هرچقدر روستائیان نسبت به جهادگران پزشکی نگرش احساسی مثبت‌تری داشته باشند ارزیابی مثبت‌تری هم از عملکرد آنان دارند.

جدول 9- آزمون همبستگی بعد عاطفی نگرش و عملکرد

بین نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی در بعد رفتاری بر ارزیابی عملکرد جهادگران پزشکی رابطه معناداری وجود دارد. مطابق جدول 10 ضریب همبستگی پیرسون دو متغیر «بعد رفتاری نگرش» و «ارزیابی عملکرد»41/0 است. سطح معنی‌داری آزمون‌ معادل 010/0 و در سطح رابطه تأیید می‌شود. به­ عبارتی هرچقدر روستائیان نسبت به جهادگران پزشکی نگرش رفتاری مثبت‌تری داشته باشند ارزیابی مثبت‌تری هم از عملکرد آنان دارند.

جدول 10- آزمون همبستگی بعد رفتاری نگرش و عملکرد

نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی برحسب جنسیت متفاوت است.

جهت بررسی این فرضیه بایستی فرض‌های زیر را آزمون کنیم:

: نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی برحسب جنسیت متفاوت نیست.

: نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی برحسب جنسیت متفاوت است.

همان‌طور که از نتایج جدول 11 ملاحظه ‌ می‌‌گردد،‌ چون مقادیر ارزش  f‌ معادل 20/0 سطح معنی‌داری آزمون لون معادل 6/0‌ و بیشتر از 05/0 است با فرض نابرابری واریانس‌ها به بررسی سطوح معنی‌داری می­پردازیم. ازآنجاکه مقدار آماره t ی مستقل معادل 58/0- و سطح معنی‌داری در آزمون t ی مستقل بیشتر از 05/0 و برابر 55/0‌ است. لذا فرض صفر را پذیرفته و فرض مقابل را رد می‌کنیم؛ یعنی بین مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی‌ برحسب جنسیت تفاوت وجود ندارد.

جدول 11 - آزمون تی تست (نگرش برحسب جنسیت)

نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی برحسب میزان درآمد متفاوت است.

نتایج جدول 12 نشان داد که اثر میزان درآمد بر نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی‌ معنادار نیست (05/0<, sig 26/1 =F). با توجه به نتایج می­توان گفت نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی برحسب میزان درآمد تفاوت وجود ندارد.

جدول 12- آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه (نگرش برحسب میزان درآمد)

نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی برحسب وضعیت تأهل متفاوت است.

جهت بررسی این فرضیه بایستی فرض‌های زیر را آزمون کنیم:

: نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی برحسب وضعیت تأهل متفاوت نیست.

: نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی برحسب وضعیت تأهل متفاوت است.

همان‌طور که از نتایج جدول 13 ملاحظه ‌ می‌‌گردد،‌ چون مقادیر ارزش f‌  معادل 078/1 سطح معنی‌داری آزمون لون معادل 3/0‌ و بیشتر از 05/0 است با فرض نابرابری واریانس‌ها به بررسی سطوح معنی‌داری می­پردازیم. ازآنجاکه مقدار آماره t ی مستقل معادل 28/0- و سطح معنی‌داری در آزمون t ی مستقل بیشتر از 05/0 و برابر 77/0‌ است. لذا فرض صفر را پذیرفته و فرض مقابل را رد می‌کنیم؛ یعنی بین مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی‌ برحسب وضعیت تأهل تفاوت وجود ندارد.

جدول 13- آزمون مقایسه t ی مستقل،‌ مقایسه مردم روستاهای خراسان شمالی بر عملکرد جهادگران پزشکی برحسب تأهل

یافته‌های کلی:

جنسیت افراد در نمونه تحت بررسی شامل 8/47 درصد زن و 3/52 درصد مرد بوده است.‌ از این افراد 3/81 درصد متأهل و 8/18 درصد مجرد بوده‌اند. 8/24 نیز بیش از 50 سال داشته‌اند.‌ تحصیلات نزدیک به نیمی از افراد موردبررسی پنجم ابتدایی، بوده است. 5/29 درصد دارای تحصیلات سوم راهنمایی، 17 درصد دیپلم و 5/4 درصد دارای تحصیلات لیسانس بوده‌اند. وضعیت شغل 8/30 درصد افراد خانه‌دار، 5/21 درصد کشاورز، 8/18 درصد کارگر روزمزد و 7 درصد آزاد (جوشکار، برق‌کار، کاسب)، بوده است. درآمد 5/28 درصد کمتر از یک‌میلیون تومان در ماه بوده است. 3/30 درصد فقط با یارانه زندگی می‌گذرانده و 22 درصد درآمدی برای خود عنوان نکرده‌اند. 3/16 درصد بین 1 تا 2 میلیون، 3 درصد بین 2 تا 3 میلیون در ماه درآمد داشته‌اند.

5- بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهادها

5-1- بحث

همان‌طور که قبلاً گفته شد، نگرش سبب بروز رفتار خاصی در انسان نسبت به چیزی یا موضوع (مشارکت با گروه‌های جهادی در امر دریافت خدمات پزشکی) یا فرد می‌شود؛ که دارای سه بعد شناختی، احساسی و رفتاری است. با تغییر در ابعاد سه‌گانه نگرش می‌توانیم انجام یک عمل مانند پذیرش و رعایت خدمات ارائه‌شده توسط گروه‌های جهادی را افزایش یا کاهش دهیم. وقتی بتوان نگرش مثبت نبست به عملکرد گروه‌های جهادی را تقویت کرد، همان‌طور که نتایج تحقیق نشان داده است، می‌توان میزان پایبندی و رعایت نکات مطرح‌شده توسط پزشکان بسیجی را در روستاییان دریافت خدمات نسبت به شرکت و استفاده از این خدمات را افزایش داد.

عنصر شناختی نگرش‌ها بر طبق گفته صاحب‌نظران به همان طریقی کسب می‌شود که ما واقعیت‌ها، دانش‌ها یا باورها را می‌آموزیم و در این اکتساب فرایندهای بنیادی تداعی، تقویت و تقلید، نقش اساسی را بازی می‌کنند. بنابراین در تحقیق حاضر مشاهده می‌شود که هرچه بیشتر گروه‌های جهادی به طور مستمر در روستاهای محروم حاضر شوند، نگرش آنان نیز مثبت‌تر و درنتیجه بیشتر گروه‌های جهادی مشارکت خواهند کرد. نتایج به‌دست‌آمده تحقیق نشان می‌دهد که میانگین متغیر نگرش روستائیان به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی، 43/3 با انحراف معیار 31/0 و میزان آماره t ی یک نمونه معادل 8/215 و همچنین‌ سطح معنی‌داری آزمون فرض مبنی بر اینکه، نگرش روستائیان به جهادگران پزشکی بالا است را نشان می‌دهد.

‌ بحث در مورد‌ سؤال اول:

یافته­های پژوهش نشان می‌دهد که بین نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی در بعد شناختی و ارزیابی عملکرد جهادگران پزشکی رابطه‌ معناداری وجود دارد.

میانگین متغیر نگرش شناختی روستائیان به جهادگران پزشکی، 29/3 با انحراف معیار 46/0 و میزان آماره t ی یک نمونه معادل 83/141 همچنین‌ سطح معنی‌داری آزمون علامت معادل 00/0، لذا در سطح 0.05‌ فرض صفر را رد و فرض مقابل را مبنی بر اینکه، نگرش شناختی روستائیان به اردوهای جهادی پزشکی بالا است را می‌پذیریم.

عنصر شناختی شامل اعتقادات و باورهای شخص درباره یک شیء یا اندیشه است. هر یک از عناصر نگرش (عنصر شناختی، عنصر عاطفی و عنصر رفتاری) خود دارای دو بعد دیگر هستند: یکی نیرومندی یا شدت و دیگری درجه پیچیدگی. چنانکه می­دانیم یک نگرش می­تواند به‌صورت مخالف با مطالبی باشد یا به‌صورت موافق با آن؛ اما این فقط جهت نگرش را نشان می­دهد و غالباً ضروری است که ما درجه موافقت یا مخالفت با یک موضوع را نیز بدانیم. بنابراین، نیرومندی یا شدت، ترکیب جهت و نیرومندی نگرش نسبت به هر یک از عناصر ذکرشده است؛ مثلاً، در مورد عنصر شناختی، ممکن است شخص با موضوعی کاملاً موافق باشد و آن را خوب صرف بداند یا با آن کاملاً مخالف بوده و آن را بد مطلق بپندارد. درعین‌حال، هر سه عنصر نگرش ازنظر درجه پیچیدگی می­توانند متغیر باشند؛ مثلاً، در بعد شناختی، اطلاعات شخص نسبت به موضوع نگرش، ممکن است بسیار ساده و شامل یک اطلاع باشد یا مجموعه­ای از اطلاعات پیچیده را شامل شود. کسب اطلاعات درباره خدمات جهادگران پزشکی، یکی از عواملی است که در تکوین نگرش‌ مثبت مؤثر است. لذا اطلاع‌رسانی در خصوص اهداف و برنامه‌های جهادگران در افزایش شناخت و نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی، مؤثر است.

بحث در مورد سؤال دوم:

بین نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی در بعد احساسی و ارزیابی عملکرد جهادگران پزشکی رابطه معناداری وجود دارد.

میانگین متغیر نگرش عاطفی روستائیان به اردوهای جهادی پزشکی، 58/3 با انحراف معیار 54/0 و میزان آماره t ی یک نمونه معادل 25/132 همچنین‌ سطح معنی‌داری آزمون علامت معادل 00/0، لذا در سطح ‌ فرض صفر را رد و فرض مقابل را مبنی بر اینکه، نگرش عاطفی روستائیان به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی بالا است را می‌پذیریم.

در موارد بسیاری، نگرش‌ها حاصل تجربه مستقیم فرد با موضوع یا شیء نگرش است. این شکل‌گیری ممکن است حاصل مشاهده یک رویداد منفی یا مثبت باشد. در این صورت ممکن است نگرش‌های منفی یا مثبت در انسان شکل گیرد. نگرش هر فرد از تجربه‌های شخصی نسبت به شرایط مختلف پدید می‌آید که تعیین‌کننده دیدگاه فرد به جهان هستی و خود است و همچنین تعیین‌کننده نوع رفتار فرد به شرایط مختلف است که بامطالعه، کسب آگهی و تمرین قابل‌تغییر از حالت منفی به مثبت است. افراد نسبت به موضوعات مختلف و دیگران دیدگاه‌های خاصی دارند که این دیدگاه‌ها ناشی از اطلاع آن‌ها، احساس نسبت به آن‌ها و تمایل به انجام عمل در مورد آن‌هاست و همین دیدگاه در اغلب موارد تعیین‌کننده‌ی شیوه برخورد با آن اشیاء یا موضوعات و یا افراد است.

فرایند شکل‌گیری و اعمال نگرش‌ها امری اکتسابی و ناشی از محیط اجتماعی - فرهنگی و زمینه‌های زیستی-روانی فرد همچون تجارب تلخ و شیرین زندگی او است؛ به‌عبارت‌دیگر، نگرش‌ها بازتاب‌های امور ساختاری‌اند که موقعیت و وضعیت گروه‌ها در جامعه بیشترین نقش را در شکل‌دهی آن‌ها ایفا می‌کند. نگرش راه ایجاد هماهنگی با محیط و در شرایط مقتضی، تغییر آن است. برخی نگرش‌ها محصول اوهام، خرافات و تعصبات غالب و رایج در یک فرهنگ یا خرده‌فرهنگ است که با ارتقای شناخت جامعه درگذر زمان و نیز ارتباط با فرهنگ‌های دیگر، از محدوده آن کاسته می‌شود؛ بنابراین تراکم تجربه می‌تواند در تکوین نگرش و ایجاد احساس نسبت به یک امر مؤثر باشد. مردم روستاهای خراسان شمالی با توجه به تجربیاتی که از کمک‌های داوطلبانه در اردوهای جهادی پزشکی کسب کرده‌اند بر احساسشان نسبت به ارزیابی عملکرد این اردوها از بعد احساسی نگرش، مؤثر و مثبت دارند.

بحث در مورد سؤال سوم:

بین نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی در بعد رفتاری و ارزیابی عملکرد جهادگران پزشکی رابطه معناداری وجود دارد.

میانگین متغیر نگرش رفتاری روستائیان به اردوهای جهادی پزشکی، 43/3 با انحراف معیار 46/0 و میزان آماره t ی یک نمونه معادل 8/146 همچنین‌ سطح معنی‌داری آزمون علامت معادل 00/0، لذا در سطح ‌ فرض صفر را رد و فرض مقابل را مبنی بر اینکه، نگرش رفتاری روستائیان به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی بالا است را می‌پذیریم.

تمایل به عمل و آمادگی برای پاسخگویی به شیوه­ای خاص، عنصر رفتاری نگرش محسوب ‌ می‌‌شود. فردی که نگرش مثبتی نسبت به یک شیء یا یک موضوع دارد، تمایل و آمادگی بیشتری دارد تا در همان زمینه­ی موردعلاقه‌ی خود اقدامات و اعمالی را انجام دهد. مردم روستاهای خراسان شمالی در بعد رفتاری، آمادگی همکاری‌ زیادی با جهادگران در اردوهای پزشکی داشتند و این مساله بر ارزیابی مثبت از عملکرد جهادگران پزشکی مؤثر بوده است.

5-2- نتیجه‌گیری

یافته‌های پژوهش مؤید این نظر است که؛ نگرش مردم در روستاهای خراسان شمالی نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی در دو بعد اثربخشی و کارایی دارای امتیاز خوب با میانگین 84/3 و میانگین نگرش 43/3 بوده است. همچنین بین ارتباط ابعاد نگرش و ارزیابی عملکرد اردوهای جهادی پزشکی نتایج به‌دست‌آمده، نشانگر دیدگاه مثبت نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی است. با مراجعه به پژوهش‌های قبلی و بررسی آن‌ها به وجوه مشترک آن‌ها پی برده می‌شود. ازجمله؛ مطالعه افتخاری در سال (1395) که به روش توصیفی- تحلیلی انجام‌گرفته و با مطالعه موردی اردوهای جهادی کارکردهای اجتماعی آن را مشخص و بیان می‌کند. نتایج حاصل از این مطالعه ازاین‌قرار است که خروجی‌های سیستم اردوی جهادی در عرصه اجتماعی که از آن با عنوان کارکرد اجتماعی یاد شد، هفت عرصه را شامل می‌شود: رسیدگی به محرومان، انتقال گفتمان خدمت، آسیب‌شناسی اجتماعی روستا، پر کردن اوقات فراغت، ایجاد خدمات عمومی، مهاجرت نکردن روستاییان.

 میرباقری (1392) در پژوهشی که درمورد ارزیابی عملکرد گروه‌های جهادی در محرومیت‌زدایی از مناطق روستایی از طریق سنجش شاخص‌های کمی و کیفی با استفاده از آزمون‌ها و مدل‌های آماری در دو دوره زمانی قبل و بعد از ورود گروه‌های جهادی و همچنین بازدید میدانی و مصاحبه و گفتگو با سه گروه مردم بومی، مسئولین محلی و اعضای گروه جهادی در روستاهای موردمطالعه داشت، به این نتیجه دست‌یافت که این گروه‌ها توانسته‌اند تا اندازه‌ای ابعاد مختلف محرومیت منطقه را تقلیل دهند و برای خارج کردن منطقه از انزوا اثربخش باشند.

در سنجش بعد شناختی آزمودنی‌ها این پژوهش نمره کمتری نسبت به بعد رفتاری و عاطفی نگرش کسب نمودند که همسو است با پژوهش کافمن و مایرز در سال (1997) که به مطالعه میدانی مردم شناختی‌ نقش در حال تغییر داوطلبان سلامت روستایی را‌ در شمال شرقی تایلند پرداختند، نشان‌دهنده این مطلب بود که اکثر روستائیانی که مصاحبه شدند از داوطلبان سلامت در جامعه خود اطلاع نداشتند و تعداد معدودی از خدمات آن‌ها استفاده کرده بودند. آن‌ها به دلیل نگرانی‌های مربوط به مراقبت‌های بهداشتی، به خود درمانی و مراجعه به خود متکی بودند. لذا آموزش و آگاهی بخشی به مردم توسط نیروهای بسیج در جهت شناخت خدمات ارائه‌شده گروه‌های جهادی پزشکی و تشویق و فرهنگ‌سازی در بین ساکنین روستاهای محروم برای دریافت خدمات هرچه بیشترازگروه های جهادی اعزام بسیارمهم می‌باشد.

با توجه به نتایج و یافته‌هایی که از سنجش عناصر سه‌گانه‌ی شناختی، عاطفی و رفتاری نگرش روستاییان خراسان شمالی نسبت به عملکرد اردوهای جهادی پزشکی به عمل آمد، می‌توان به این جمع­بندی دست‌یافت که در شکل دادن به نگرش­ روستاییان می­توان روی هر یک از عناصر سه‌گانه‌ی فوق تأکید نمود. با توجه به انگیزه الهی و مجاهدت‌های برادران و خواهران پزشک مخلص جهادگر با ارائه­ی آگاهی­های صحیح و منطقی از خدمات ارائه‌شده توسط این جهادگران و روشن ساختن ارزش واقعی حضور آنان در زندگی روستاییان و نقشی که در سلامت مردم روستا دارند و هم‌چنین درگیر ساختن ساکنین روستا در فعالیت­های بهداشت و سلامت و تغییر احساس‌ها و عواطف آنان نسبت به امور پزشکی، سلامت و ارتقاء سلامت، زمینه­ی ایجاد نگرش­های مثبت و سازنده را در آن‌ها فراهم نموده و در جهت پیشرفت سلامت و بهداشت روستاهای محروم و دورازدسترس خدمات شهری و محرومیت‌زدایی گام‌های مثبتی برداشته‌اند. از سوی دیگر پژوهش برنارد هوپ تادره (2019) که یک مطالعه‌ی کیفی با عنوان داوطلبان بهداشت جامعه و نقش آن‌ها در تقویت سیستم سلامت در مناطق پیرامونی در شهر اپوورث زیمباوه بود، تاییدکرد که نقش داوطلبان بهداشت جامعه در تقویت سیستم سلامت و بهداشت جامعه منبع مهمی در تقویت سیستم‌های بهداشتی در مناطق دورافتاده با منابع محدود هستند.

 مردم روستاهای خراسان شمالی با توجه به تجربیاتی که از کمک‌های داوطلبانه در اردوهای جهادی پزشکی کسب کرده‌اند دربعد عاطفی نسبت به ارزیابی عملکرد این اردوها نگرش مثبت داشته‌اند. بعلاوه نتایج نشان داد مردم روستاهای خراسان شمالی در بعد رفتاری آمادگی همکاری‌ زیادی با جهادگران در اردوهای پزشکی داشتند و این مساله بر ارزیابی عملکرد جهادگران پزشکی مؤثر بوده است. به‌نحوی‌که جهادگران پزشک می توانندازکمک های متقابل ساکنین روستاها جهت پیشبرد اهداف اردوهای جهادی بهره ببرند.

5-3- پیشنهادها

اردوهای جهادی بنا به فرمایشات مقام معظم رهبر (موج رسا،1397) در راستای استفاده از شورونشاط انقلابی جوانان مستعد در پیشبرد اهداف مقدس جمهوری اسلامی است و مهم‌ترین رسالت و اهداف بسیج دانشجویی از برگزاری اردوی جهادی، تحقق بخشیدن به منویات مقام معظم رهبری، خودسازی و رفع محرومیت‌زدایی است.

اردو‌های جهادی حضور فعالی در عرصه‌های سازندگی کشور داشته‌اند. اگرچه آنچه بیشتر در رسانه‌ها درباره گروه‌های جهادی گفته‌شده است بیشتر مربوط به فعالیت‌های عمرانی آن‌هاست اما فعالیت‌های آن‌ها فقط به حوزه عمرانی محدود نمی‌شود و این گروه‌های جوان در حوزه‌های مختلف فرهنگی، علمی، آموزشی و حتی درمانی به مردم مناطق کم برخوردار خدمات ارائه می‌کنند. بررسی نگرش مردم روستاهای محروم که از این خدمات بهره برده‌اند و ارزیابی خدمات ارائه‌شده‌ می‌تواند در برنامه‌ریزی‌های جهادگران و افزایش انگیزه آنان تأثیر به سزایی داشته باشد. بدیهی است نگرش مردم روستاهای دریافت‌کننده خدمات تحت تأثیر شناخت، احساس و تمایل به رفتار نسبت به جهادگران است.

در این بخش مبتنی بر نتایج تحقیق پیشنهاد می‌شود:

با توجه به انگیزه الهی و مجاهدت‌های پزشکان و کادر درمان مخلص جهادگر، ودر راستای افزایش رضایت روستائیان از خدمات اردوهای جهادی پزشکی؛ جهت افزایش شناخت و آگاهی مردم روستا نسبت به اهداف و برنامه‌های اردوهای جهادی برنامه‌ریزی و اقدام شود. چراکه نگرش مردم روستاهای خراسان شمالی در بعد شناختی دارای میانگین کمتری نسبت به بعد احساسی و رفتاری بوده است. در بعد شناختی که تحت تاثیرتصورات قالبی و قضاوت اجتماعی وعدم آگاهی جمعی نسبت به عملکردهای اردوهای جهادی پزشکی است؛ می‌تواند تبعات منفی؛ مانند عدم همکاری با جهادگران، سیاسی فرض کردن فعالیت آن‌ها، مقطعی بودن خدمات‌دهی جهادگران بسیجی و... ایجاد نماید.

نگرش‌ها نقش بسیار مهمی در زندگی‌، اندیشه‌ها و رفتارهای فردی و اجتماعی انسان دارند‌. روانشناسان معتقدند که وقتی نگرش فرد را تغییر می‌دهیم‌، می‌توانیم رفتار وی را نیز تغییر دهیم‌. پس هرچه بیشتر در مورد رفتارها آگاهی داشته باشیم تغییر نگرش افراد سهل‌تر خواهد بود‌. شناخت آگاهی‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی- فرهنگی یکی از اساسی‌ترین نیازهای بنیادی در امر برنامه‌ریزی فرهنگی و پیگیری تحولات آن در آینده است. گروه‌های جهادی بسیج در صورتی می‌توانند مدیریتی صحیح و عقلانی داشته باشند که نوع دید مردم جامعه را نسبت به هر موضوعی یا حتی حرکت خود در جامعه بدانند. بررسی نگرش‌های اجتماعی افراد می‌تواند به این جهادگران کمک کند تا طرز تفکر مردم را در مورد هر امری بیابند، و به‌تناسب آن جهت خدمات‌دهی بخصوص در عرصه بهداشت و سلامت برنامه‌ریزی نمایند. توجه و اهتمام به امور بهداشتی و درمانی محرومان و نیازمندان جامعه جایگاه ویژه‌ای در سیره ائمّه معصوم (علیهم‌السلام) دارد. حضرت علی (علیه‌السلام) حمایت از اقشار محروم و درمانده جامعه را جزو برنامه‌های اصلاحی خویش قرار داده بود، آن حضرت در عهدنامه خویش به مالک اشتر به وی مأموریت می‌دهد که هیچ‌گاه از اقشار محروم جامعه غفلت نورزد و نیازهای آنان را تأمین کند: «ثُمُ اللّهُ اللّهُ فی الطبقةِ السفلی.» (نهج البلاغه، نامه 53). آن حضرت علاوه بر فرمان‌هایی که به کارگزاران خویش در جهت تأمین اجتماعی محرومان جامعه می‌دهد، خود نیز عملاً به تأمین این قشر در جامعه اقدام می‌کند. آن حضرت خود را «پدر یتیمان» معرفی می‌نماید و همچون پدر با آنان رفتار می‌کند (کلینی، ج 1، ص 406).

با توجه به توصیفی که از عناصر سه‌گانه شناختی، عاطفی و رفتاری نگرش به عمل آمد، می‌توان به این جمع-بندی دست‌یافت که در شکل دادن به نگرش‌های افراد می‌توان روی هر یک از عناصر سه‌گانه‌ی فوق تأکید نمود. به‌عنوان‌مثال با ارائه‌ی آگاهی‌های صحیح و منطقی از موضوعات مختلف خدمات‌رسانی بهداشتی، درمانی و روشن ساختن کاربرد و ارزش واقعی آنان در سلامت زندگی و هم‌چنین درگیر ساختن مردم مناطق محروم در فعالیت‌های نظری و عملی آموزشی سلامت و تغییر احساس‌ها و عواطف آنان نسبت به فعالیت جهادگران، زمینه‌ی ایجاد نگرش­های مثبت و سازنده را در آن‌ها فراهم نمود و به‌این‌ترتیب تأثیر مثبت متغیر نگرش را در عملکرد جهادگران به بالاترین سطح خود رساند.

-پیشنهادهای علمی کاربردی:

• آموزش آگاهی بخشی به مردم توسط نیروهای بسیج در جهت شناخت خدمات ارائه‌شده گروه‌های جهادی پزشکی
• تشویق و فرهنگ‌سازی در بین ساکنین روستاهای محروم برای دریافت خدمات هرچه بیشترازگروه های جهادی اعزام.
• تشویق مردم به مشارکت داوطلبانه آگاهانه و همه جانبه در همه امور سلامتی، اجتماعی، فرهنگی.

6- منابع

6-1- منابع فارسی

مقاله­ها

• احمدی، سجاد و همکاران (1393).تحلیل فضایی برخورداری استان‌های ایران در شاخص سلامت،فصلنامه‌ی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 4، شماره 14.
• افتخاری، اصغر و حسین زاده، احمد (1395).کارکردهای اجتماعی انقلاب اسلامی: مطالعه اردوهای جهادی، دو فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، شماره 2، سال 2.
• دارابی، رضا (1397). بررسی تأثیر اردوهای جهادی‌ بر سرمایه‌ی‌ اجتماعی استان‌ سیستان و بلوچستان، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز شاهین‌شهر
• زارعی، یعقوب (1396). مطالعه وضعیت توزیع خدمات‌ بخش بهداشت و درمان در شهرستان‌های استان خراسان شمالی، فصلنامه علمی - ترویجی مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان، سال 12، شماره 2.
• ضرابی، اصغر (1390). سطح‌بندی شاخص‌های توسعه سلامت استان‌های ایران، فصل‌نامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 11، شماره 42.
• عسگری، محمد (1379)، بررسی نگرش و راه‌های جذب دانش آموزان دوره راهنمایی و متوسطه استان همدان نسبت به طرح اقامه نماز، ناظر: سیروس قنبری، اداره کل آموزش‌وپرورش استان همدان شورای تحقیقات، نیایش فصلنامه پژوهشی مطالعاتی نماز، شماره 1 و 2
• علیزاده سامع، سونیا و همکاران (1398). نقش بسیج در پیشگیری از قاچاق کالاهای ممنوعه (رویکرد سیاست جنایی مشارکتی)، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال بیست و دوم، شماره 85.
• فرهنگی، علی‌اکبر (1374). تغییر نگرش از طریق رسانه‌ها، فصلنامه پژوهش و سنجش، سال دوم شماره 6،
• کاظمی، یحیی وسعیدی، محمود (1383). مقایسه تأثیر روش‌های تدریس سخنرانی، بحث گروهی و ایفای نقش بر تغییر دانش‌آموزان نسبت به هدف‌های ارزشی درسی دینی سال اول راهنمایی تحصیلی، نشریه علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان.
• کوثری، مسعود (1368).تغییر نگرش و رادیو - تلویزیون، برگرفته از کتاب وفاق اجتماعی و فرهنگی عمومی. (مجموعه مقالات)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• موسوی، سعید و همکاران (1392).سطح‌بندی شهرستان‌های استان کرمانشاه در بهره‌مندی از شاخص‌های ساختاری سلامت با استفاده از الگوی اسکالوگرام، مجله مدیریت ارتقای سلامت، دوره 2، شماره 2.
• یزدانی، محمدحسن. منتظر، فرهاد (1396). بررسی شاخص‌های بهداشتی و درمانی استان‌ها و مناطق ده‌گانه کشور ایران، مجله بهداشت و توسعه. سال 6، شماره 4.

کتاب­ها

• استوتزل،ژان (1354). روانشناسی اجتماعی، ترجمه‌: علی کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• اوپنهایم، آلن (1369). طرح پرسش‌نامه و سنجش نگرش‌ها، ترجمه‌: مرضیه کریم نیا، مشهد: آستان قدس رضوی.
• آلپورت، گوردن دبلیو و جونز، ادوارد ای (1371). روان‌شناسی اجتماعی از آغاز تاکنون، محمد نقی منشی طوسی، مشهد:آستان قدس رضوی، چاپ اول.
• باندورا، آلبرت (1372). نظریه‌ یادگیری اجتماعی، ترجمه: فرهاد ماهر،تهران: انتشارات راهگشا.
• پی فرگاس، جوزف (1373). روان‌شناسی تعامل اجتماعی، خشایار بیگی و مهرداد فیروز بخت، تهران: ابجد، چاپ اول.
• تقوی ، سید حسین (1382).خدمت‌رسانی درآموزه های دینی، قم: مؤسسه انتشارات مشهور، چاپ اول.
• جود بهنرومیکائیل وانک (1385). نگرش‌ها و تغییر آن‌ها، ترجمه‌: علی مهداد، تهران: انتشارات جنگل.
• دادگران، سید محمد (1387). مبانی ارتباطات جمعی، تهران: انتشارات فیروزه، چاپ یازدهم.
• ستوده، هدایت الله (1376). درآمدی بر روان‌شناسی اجتماعی، تهران: آوای نور، چاپ سوم.
• صادقپور، گیلده، بهرام؛ مرادی، وهاب (1392). تحلیل آماری با نرم افزارهای SPSS و AMOS، بابلسر: انتشارات دانشگاه مازندران، چاپ دوم.
• کریمی، یوسف (1373). روان‌شناسی اجتماعی، تهران: انتشارات بعثت، چاپ اول.
• کوئن، آرتور (1378). تغییر نگرش و تأثیر اجتماعی، ترجمه: علیرضا کلدی، تهران:انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی.
• کریمی، یوسف (1387). روان­شناسی اجتماعی، تهران : نشر ارسباران، چاپ بیستم.
• کلینی، محمد بن یعقوب (1393). اصول کافی، ترجمه : حسین استادولی،تهران: دارالثقلین، ج 1.
• کمپ، استوارت (1377). روان‌شناسی اجتماعی کاربردی، ترجمه : فرهاد ماهر،تهران: انتشارات رشد.
• گولد، جولیوس و کولب، ویلیام (1376). فرهنگ علوم اجتماعی، مترجم: باقر پرهام ، تهران: نشر مازیار، چاپ اول.
• مجلسی، محمدباقر (1404 ق). بحارالانوار، بیروت: موسسه الو فا، ج 71.
• نهج‌البلاغه،(1391). ترجمه: محمد دشتی، موسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع).
• هنر سون، ماران (1381). نحوه نگرش سنجی، ترجمه: هوشنگ نائبی، تهران: انتشارات فرهنگ مکتوب.

منابع اینترنتی

• آمارنامه استان خراسان شمالی (1395)
• موج رسا، http://www.mojerasa.ir/khabar/7187/1397

6-2- منابع لاتین

Articles

• Mitchel, R. Terence people in organizations and introduction to organization behaviour McGraw-Hill, Inc 1982
• Thomas, Kery. Attitude and‌ Behaviour, London: Penquinbook, inc; 1971.
• Webster, Merrian. Webster’s third New International Dictionary. Copyright, 1981.
• views-oftheir- future-role.

Books

• Karaoz S, Change in nursing students' perceptions of nursing during their education: the role of the introduction to nursing course in this change. Nurse Education Today 2004.

Websites

• Pollard K. New midwifery students’ views of their future role. [Cited 2008 Aug/Sept]. Available from:http://rcm.redactive.co.uk/midwives/in-depth-papers/new-midwifery-students

چکیده به زبان انگلیسی (Abstract)

Attitudes of the people towards the performance of medical jihadist camps. (Case study: North Khorasan villages)

Abstract:

This article aims to assess the attitude of the people of North Khorasan villages to the performance of medical jihadist camps in 1399. The research method in this research is survey and correlational studies. The statistical population of this study includes all the villagers of North Khorasan who have received the services of medical jihadi camps. For sampling in this study, stratified random sampling method was used and based on this, the sample size was determined using Morgan table equal to 400 people. A researcher-made questionnaire was used to collect information. The reliability and reliability of the questionnaire was determined using Cronbach's alpha coefficient of 0.85. To analyze the data, descriptive statistics indicators and in inferential statistics, Pearson correlation coefficient test was used to test the hypotheses. Findings of the study confirm that: The attitude of people in the villages of North Khorasan towards the performance of medical jihadi camps in two dimensions of effectiveness and efficiency has a good score with an average of 3.84 and an average attitude of 3.43. Also, the relationship between the dimensions of attitude and evaluation of the performance of medical jihadi camps shows the positive results towards the performance of medical jihadi camps. Basij jihadist groups can play a significant role in prevention and treatment in deprived areas, in addition to other responsible institutions in the field of health and treatment.

Keywords: Attitude, Practice, North Khorasan,Jihadi Medical Camps.

[1] - (نویسنده مسئول)، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان، خراسان رضوی، ایران mahnaz.amirpour@gmail.com

[2] - کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان، خراسان رضوی، ایران mehdiahmadi02@gmail.com

• Allport

[4]- Fishbein & Ajzen

[5]- Rosen Steele

[6] -White head