ارزیابی سیاست های علم و فناوری: با رویکرد سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری

ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری با رویکرد سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری

رابعه امامی رضوی

علیرضا بوشهری                arb1148@yahoo.com

محمدابراهیم سنجقیsanjaghi@yahoo.com        

سید اصغر جعفریjafari1647@yahoo.com          

ابوالفضل باقری                  ab.5209@yahoo.com

رابعه امامی رضویr-emami@ymail.com              

تاریخ دریافت: 30/3/99 تاریخ پذیرش نهایی: 20/6/99

فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال بیست و سوم، شماره ، 88 پاییز 1399

چکیده

هدف اصلی مقاله؛ ارزیابی سیاستی است با عنوان سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری که در فصل سوم سیاست‌های ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی(مصوب شورای انقلاب فرهنگی سال 1384) مندرج گردیده است. ارزیابی این سیاست با استفاده از مدل‌های موجود در ادبیات و طراحی مدل محقق ساخته انجام‌گرفته است. تحقیق حاضر ماهیت توصیفی- کاربردی دارد و با تکنیک پیمایشی انجام‌گرفته است. در این راستا نخست خبرگان سیاست‌گذاری، به‌عنوان خبره پرسشنامه را بررسی کردند و با حصول اطمینان مقدار 0.7 برای آلفای کرونباخ، پایایی پرسشنامه مشخص شد. ‏جامعۀ آماری را خبرگان سیاست‌گذاری و محققین زن تشکیل داده‌اند که 79 نفر از آن‌ها (36 خبره و 43 نفر محقق زن)، به‌عنوان نمونه به سؤالات پاسخ دادند. از آمار ‏توصیفی و استنباطی برای توصیف داده‌ها، از آزمون‌های ناپارامتری دوجمله‌ای و رتبه‌بندی فریدمن برای بررسی سؤالات و از نرم‌افزار ‏تحلیل آماری ‏SPSS‎‏ در سطح معناداری 0.05 برای تحلیل استفاده گردید.‏ همچنین جهت پیمایش ارزیابی سیاست، از آزمون t یک نمونه‌ای استفاده شد. یافته‌های حاصل از نتایج تجزیه‌وتحلیل‌های آماری و پیمایش ارزیابی سیاست نشان داد که سیاست مورد ارزیابی از منظر هر دو جامعه آماری، نیاز به اصلاح و بازنگری کلی دارد. همچنین یافته‌های حاصل از نتایج آزمون تی مستقل بیانگر آن است که سیاست موردنظر بدون مشارکت ذینفعان و یا در نظر گرفتن شرایط زمینه‌ای و پیش‌بینی سازوکارهای لازم، طراحی‌شده است. در نهایت بر اساس یافته‌های تحقیق پیشنهاد شد؛ آثار سیاست موردنظر از طریق بررسی تأثیر بر عملکرد سازمان‌ها و ارزیابی تأثیرات، به‌طور مستمر و طبق جدول زمان‌بندی(سالانه و یا دو سال یک‌بار) انجام گیرد و نتایج ارزیابی جهت اصلاح و بازنگری سیاست‌های ناکارآمد به نهادهای قانون‌گذار گزارش شود. همچنین پیشنهاد شد حمایت‌های هدفمند مادی و معنوی از زنان محقق در عرصه تولید علم و فناوری انجام گیرد و بین سیاست‌گذاران و مجریان سیاست مذکور، انسجام و یکپارچگی لازم ایجاد گردد. همچنین شاخص‌های شفاف و منطبق با موازین اسلامی و سیاست‌های کلی علم و فناوری (ابلاغی مقام معظم رهبری)، جهت طراحی سیاست‌های آتی علم و فناوری زنان، تهیه و تدوین گردد.

کلیدواژگان:

سیاست‌های علم و فناوری، ارزیابی سیاست، مدل‌های ارزیابی، سیاست حمایت از محققین زن.

1 - مقدمه و بیان مسأله

 از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، جهت ارتقاء و بهبود وضعیت زنان در عرصه علم و فناوری کشور، سیاست‌ها و تدابیری به‌صورت اقتضایی تدوین‌یافته است. درعین‌حال شواهد موجود نشان می‌دهد به دلیل عملکرد و یا رویکردهای متفاوت سیاست‌گذاران و مدیران اجرایی، این سیاست‌ها از منظر تدوین و اجرا، انسجام و یکپارچگی لازم را نداشته و از نتایج مورد انتظار برخوردار نبوده‌اند. ازآنجاکه علم و فناوری و سیاست‌گذاری در این عرصه از عوامل مهم رشد و پیشرفت جوامع محسوب می‌شوند، در کشور ایران نیز برای توسعه و به‌کارگیری علم و فناوری، سیاست‌های مختلفی تدوین‌یافته است. از سوی دیگر، زنان که نیمی از جمعیت و بخش قابل‌توجهی از جامعه علمی را تشکیل می‌دهند، توانسته‌اند در رشد و توسعۀ علم و فناوری کشور تأثیرگذار باشند. شواهد نشان می‌دهد که جامعه ایران، طی چهار دهه گذشته، تحولات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و آموزشی را پشت سر گذاشته است. در این میان زنان جامعه در آموزش عالی، نهادهای صنعتی و تحقیقاتی و دیگر عرصه‌های علمی و فناوری رشد چشمگیری پس از انقلاب اسلامی ایران داشته‌اند. مرور اسناد و قوانین موجود نیز حاکی از شکل‌گیری سیاست‌هایی مربوط به نقش زنان در عرصه‌های علمی و پژوهشی کشور است؛ بااین‌حال مطالعات اکتشافی نشان داد علیرغم تدوین و تصویب سیاست‌های گوناگون در این عرصه، تاکنون هیچ‌گونه ارزیابی خاصی از این سیاست‌ها صورت نگرفته است. ازاین‌رو در تحقیق حاضر ابتدا سیاست‌های موجود در علم و فناوری به‌ویژه سیاست‌های مرتبط با نقش زنان در این حوزه، از بین قوانین و اسناد بالادستی شناسایی و استخراج گردید. همچنین مدل‌های ارزیابی سیاست در ادبیات مورد بررسی قرار گرفت. سپس مدل اولیه‌ای که بتواند ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری در حوزه زنان را پوشش دهد، طراحی شد. پس از اعتباربخشی و تائید مدل توسط خبرگان، مدل نهایی تحقیق طراحی شد. در نهایت از بین سیاست‌های موجود، سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری(بند سه از فصل سوم سیاست‌های ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی،1384) به‌عنوان نمونه انتخاب شد و بر اساس مدل نهایی تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفت.

2- ادبیات موضوع و پیشینه

2-1- ادبیات نظری: ادبیات موضوع در این تحقیق از پنج بخش تشکیل‌شده است: 1- نقش زنان در علم و فناوری 2- سیاست و سیاست‌گذاری؛ 3- ارزیابی سیاست 4- دلایل شکل‌گیری سیاست‌های علم و فناوری زنان 5- مدل‌های ارزیابی سیاست و مدل تحقیق

1-1-2- نقش زنان در علم و فناوری

بهشتی (1377: ص 68) در مقاله­ای نشان می­دهد 82/14 درصد از کل فعالیت‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، فعالیت‌های پژوهشی است که زنان انجام داده­اند. کرمی، علیجانی و صالحی (1386: ص 37)، استفاده از روش کتاب‌سنجی کلیه مقالات مجله علوم و فناوری اطلاعات را در یک دوره 5 ساله (از سال 1380 تا 1384) مورد تحلیل قراردادند. یافته‌های این پژوهش نشان ‌داد که در این دوره 5 ساله 67 مقاله تألیفی، 29 مقاله ترجمه‌ای و 7 مورد گزارش به چاپ رسیده است که تعداد 11 ترجمه (43/31 درصد) و 31 تألیف (25/36 درصد) به‌وسیله زنان و تعداد 24 ترجمه (57/68 درصد) و 51 تألیف (75/63 درصد) به‌وسیله­ی مردان در این نشریه به چاپ رسیده است. دینگ و همکاران^[1] (2006: p,313) در تحقیقی که بر روی 4227 نفر از دانشمندان بالای 30 سال انجام داده بودند به این نتیجه رسیدند که زنان عضو هیئت‌علمی، حدود 40 درصد و مردان 60 درصد در اختراعات مشارکت داشتند و این نشان­دهنده­ی شکافی است که همچنان در محافل علمی باقی است. مطالعات کاستیلو[2] و دیگران (2014: P,2)، نشان داد که سیاست‌های مربوط به نقش زنان در علم و فناوری، در کشورهای توسعه‌یافته نیز با چالش‌هایی روبروست. یافته‌های ادبیات و گزارش‌های توسعه جهانی «آوریل 2011»، در ارزیابی سیاست‌های مربوط به فعالیت‌های علمی زنان، حاکی از آن است که در بسیاری از کشورها، سیاست‌گذاران جهت مقابله با نابرابری‌ها، با معرفی سهمیه جنسیتی در سیاست، موقعیت عضویت زنان را در هیئت‌مدیره شرکت‌ها ایجاد کرده‌اند. در سال 2015، کشورهای عضو 2030 دستور کار خود را بر اساس اصول توسعه پایدار اتخاذ کردند که شامل مجموعه‌ای از اهداف می‌باشد. یکی از اهداف اشاره به برابری جنسیتی و توانمندسازی همه زنان و دختران دارد. کشورهای عضو، تحقق برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان و دختران را عامل کلیدی پیشرفت در همه ابعاد دانستند. آن‌ها بر این باور بودند که یک دیدگاه جنسیتی برای اجرای موفقیت‌آمیز این برنامه بسیار مهم است. آخرین گزارش توسعه جهانی مربوط به سال 2018 می‌باشد. در گزارش شکاف جنسیتی سال 2018 مجموعاً و با احتساب میانگین کل پیشرفت جهانی 68 درصد از نابرابری‌ها از بین رفته است بااین‌حال 32 درصد از شکاف‌ جنسیتی باقی است. به‌طوری‌که از میان چهار زیر شاخص بیشترین شکاف جنسیتی در سیاست و به‌اندازه 77 درصد است.

2-1-2- سیاست و سیاست‌گذاری

منظور از سیاست، مجموعه تصمیمات و اقدامات دولت در برخورد با یک موضوع خاص است (قاضی نوری و قاضی نوری، 1391: ص 4). سیاست‌ها، اندیشه ما را در تصمیم‌گیری راهنمایی می‌کنند. سیاست مشخص‌کننده محدوده‌ای است که تصمیم‌های آتی باید در داخل آن اتخاذ شود. سیاست‌گذاری یک برنامه عمومی است که به‌منزله راهنمای عمل در نظر مدیران قرار می‌گیرد. بدین معنی که مدیران بلندپایه نقش برجسته‌ای در تعیین خط‌مشی کلی و سراسری سازمان دارند. سیاست‌گذاری، متضمن تشخیص مسائل است و تشخیص مسأله خود نیازمند آن است که مسائل اجتماعی همان‌گونه که هستند، بیان شوند و ضرورت حضور دولت‌ها در آن موضوع روشن‌شده باشد (طباطباییان و همکاران،1391: ص 21). آنچه در همه تعاریف به‌طور مشترک وجود دارد آن است که سیاست‌گذاری در مورد فرایند یا الگوی فعالیت‌ها یا تصمیماتی است که برای جبران مشکلات عمومی چه حقیقی و چه مجازی توسط نهادهای ذی‌ربط اتخاذ می‌شود.

3-1-2- ارزیابی سیاست

مطالعات موجود پیرامون ارزیابی سیاست از ارزیابی برنامه قابل‌تفکیک نیست. گرچه برخی نویسندگان بر پیچیدگی و وسعت ارزیابی سیاست نسـبت بـه ارزیـابی برنامـه تأکید کرده‌اند اما آن‌ها نیز از روش‌ها و مدل‌های رایـج در ارزیـابی برنامه استفاده می‌کنند (هانبرگر[3]، 2001: p,45-62). آریف و آزوما[4] (2001 و 2002: p,78-85)، ارزیابی سیاست را به‌عنوان یکی از اصلاحاتی که در نظام اداری صورت گرفته است مورد توجه قرار می‌دهند و به تحلیل چرایی و چگونگی و سیر تحولات آن می‌پردازند. امامی میبدی (1394: ص 45)، ارزیابی سیاست را ذیل مفهوم ارزیابی برنامه توسعه‌یافته، دانسته است. بدین معنی که ارزیابی قبل از آنکه بر مفهوم تخصصی مشخصی دلالت کند یک روش بوده و به‌مرور زمان برای انجام هر چه‌بهتر و پاسخ به نیازهای ذینفعان تکامل‌یافته است. از منظر برخی دیگر از نویسندگان (سیدنی[5]، 2006)، در یک ارزیابی کامل نه‌تنها باید به بروندادها شامل نتایج و پیامدها و همچنین فرایند اجرا توجه نمود بلکه باید به بافتی که سیاست در آن طراحی‌شده نیز دقّت کرد. توجه به فرایند اجرا و فاز طراحی سیاست توسط بسیاری از مؤلفان مورداشاره قرارگرفته است. مارا سیدنی علاوه بر اشاره به تأثیر بافت تاریخی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و نیز "مفروضات زیربنایی" در طراحی سیاست، به نقل از نظریه‌پردازان طراحی سیاست دراین‌باره می‌نویسد: صاحب‌نظران باید به عقب‌تر در زنجیره علّی نگاه کنند تا بفهمند چرا سیاست‌ها با موفقیت یا شکست روبرو می‌شوند زیرا فرایندهای اصلی فرموله کردن سیاست و خودِ طراحی‌های سیاست تأثیر چشمگیری بر نتایج حاصل از پیاده‌سازی سیاست‌ها دارند(سیدنی،2007) به نقل از (بوشهری و باقری، 1395: ص 112). برخی نیز ارزیابی سیاست را بر به‌کارگیری مجموعه‌ای از روش‌های تحقیق برای بررسی قاعده‌مند اثربخشی مداخلات سیاسـتی، اجـرا و فراینـدهای آن تعبیر می‌کنند که در پی تعیین مطلوبیت و ارزش آن‌ها در راسـتای بهبـود شـرایط ذی­نفعان و گروه­های هدف برمی‌آید (دفتر کابینه لندن[6]، 2003: p,3). چراکه ماهیت ذینفعانِ ارزیابی بـر طراحـی مـدل آن تـأثیر عمده‌ای دارد(دبلیو.ک.کلوگ. فاندیشن[7]، 1998: p,48). در میان مطالعات داخلی، بحث از ارزیابی سیاست‌های مربوط به نقش زنان در علم و فناوری، گام‌های اولیه را برمی‌دارد و صرفاً به مقاله تفصیلی نگارنده با عنوان مدل‌سازی ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری زنان: مورد کاوی محققین زن در بخش پژوهش و فناوری محدودشده است (امامی رضوی و دیگران، 1398: ص 581).

2-1-4- دلایل شکل‌گیری سیاست‌های علم و فناوری زنان در ایرانِ پس از انقلاب اسلامی

جوامع در مسیر رشد و توسعه نیاز به تغییرات اجتماعی، اقتصادی، پژوهشی و فناوری دارند. در جمهوری اسلامی ایران نیز تلاش‌هایی در مسیر پیشرفت و ایجاد تغییرات صورت گرفت. در این میان سیاست‌ها و تدابیر مختلفی به‌تناسب زمان و شرایط جامعه شکل گرفت. در این بخش ابتدا مبانی نظری شکل‌گیری این سیاست‌ها ارائه گردید. پس‌ازآن سیاست‌های متنوعی که در حوزه زنان تدوین و تصویب‌شده است به ترتیب زمان از اسناد موجود شناسایی و ارائه گردید.

2-1-4-1- مبانی نظری

قوانین جمهوری اسلامی ایران، با تکیه‌بر موازین اسلام و شرع مقدس، تدوین گردید و در پرتو پیروزی انقلاب اسلامی، به‌مرور موقعیت‌های مناسبی برای حضور زنان در عرصه‌های گوناگون اجتماعی، فرهنگی، علمی و دیگر زمینه‌ها، فراهم شد. در این بخش مبانی نظری شکل‌گیری سیاست‌های مربوط به نقش زنان در علم و فناوری پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ارائه‌شده است.

 الف- دلایل موجود درآیات و روایات

یکی از مهم‌ترین دلایل موجود درآیات قرانی، آیه « وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا ثم عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِکَةِ فَقَالَ^[8].. و خداوند همه‌ى اسما (حقائق و اسرار هستى) را به آدم آموخت، سپس آن‌ها را به فرشتگان عرضه داشت»، می‌باشد. در مفهوم این نام‌ها، نظرات مختلفی ارائه‌شده است یکی از مفسرین معاصر در تفسیر این آیه گفته است: «در جریان این آیات، هرچند که از لفظ «آدم» استفاده‌شده است ولی به شهادت سایر آیات، مراد تنها حضرت آدم (ع) نیست و تعلیم اسماء فقط مخصوص مردان نیست. به شهادت تفاسیری که در ذیل این آیه آمده است، خداوند به آدم و حوا، همه اسماء را تعلیم کرد و تعلیم جمیع اسماء به «تمام و کمال» سبب می‌شود که استعداد تحصیل علم و معرفت نسبت به همه ذرات کائنات و قوانین عالم هستی که جلوه‌های اسماء هستند «به تمام و کمال»، برای زن و مرد حاصل شود». چه‌بسا بتوان نتیجه گرفت که در مرحله قوس نزول، در روح زن در مقایسه با مرد، هیچ ضعف و نقصی برای ادراک علوم مختلف وجود ندارد (علامه حسن‌زاده آملی، 1377). یکی از روشن‌ترین مواضع اسلام، جانب‌داری اصولی از علم‌آموزی، توسعه آموزشی و گسترش دانش‌افزایی در بین زنان است. اسلام در ارزش‌گذاری نامحدود برای تحصیل علم، شاخصه‌هایی را عنوان می‌نماید که نظیر آن در استحکام و ژرف‌نگری در هیچ مکتبی یافت نمی‌شود، زیرا قید زمان را با شعار «اطلبوا العلم من المهد الی اللحد» از تحصیل علم برداشته و محدودیت مکانی را با قید «ولو بالصین» مضمحل نموده است و محدودیت سرچشمه اخذ دانش را با روایت شریف «اطلبوا العم ولو عند مشرک» از بین برده و قید جنسیت را با تعبیر «طلب العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه» از میان برداشته است. البته در بعضی از روایات، لفظ «مسلمه» نیست ولی قرائن لفظی و معنوی شهادت می‌دهند که مسلم، اسم جنس بوده و شامل مرد و زن می‌شود(مستقیمی، 1388).

ب- دلایل موجود در دیدگاه امام خمینی (ره)

امام خمینی برای شخصیت علمی و فرهنگی زنان در اجتماع به لحاظ آنکه فرزندان امروز و نسل فردا در دامن زنان باید تربیت شوند جایگاه ویژه­ای قائل هستند و معتقدند: «امکان رسیدن به رتبه اجتهاد برای زن هم هست...» (صحیفه امام، ج 1، ص 21). از نگاه ایشان زنان نیز باید همانند مردان توانایی تحصیل و رسیدن به مدارج بالای علمی را داشته باشند.

«زنان باید تحصیل‌کرده پزشکان متخصص، آن‌ها در رشته‌های گوناگون و مربیان و دبیران و معلمانی کاردان و باتقوا امروز و فردای ایران عزیز ما را تأمین کنند»(صحیفه امام، ج 6، ص 521).

«نه این است که اسلام نسبت به زن و مرد فرقی گذاشته است. زن و مرد همه آزادند در اینکه دانشگاه بروند. در نظام اسلامی زن همان حقوقی را دارد که مرد دارد، حق تحصیل حق کار ، حق مالکیت و حق رأی دادن، حق رأی گرفتن، در تمام جهاتی که مرد حق دارد، زن هم حق دارد. در صدر اسلام مؤمن‌ترین زن‌ها، دانشمندترین آنان بودند» «صحیفه امام، ج 4».

ج- دلایل موجود در بیانات رهبری

نگاه اسلام به علم‌آموزی زن و مرد به‌طور یکسان و جامع است که هم ارزش‌های الهی و هم منطق انسانی، در آن لحاظ شده است. در ادامه به نمونه‌هایی از نظرات مقام معظم رهبری درباره علم‌آموزی زنان اشاره‌ شده است.

 «این‌یکی از بزرگ‌ترین افتخارات نظام اسلامی است که در سایه‌ نظام اسلامی این‌همه زن فرزانه و تحصیل‌کرده و خوش‌فکر و ممتاز از لحاظ فکری و عملی در جامعه‌ ما وجود دارند؛ خیلی نعمت بزرگی است و مایه‌ افتخار است.» اسلام‌ می‌خواهد که‌ رشد فکری‌ و علمی‌ و اجتماعی‌ و معنوی‌ زنان‌، به‌ حد اعلی‌ برسد و وجودشان‌ برای‌ جامعه‌ و خانواده‌ی‌ بشری‌ ـ به‌عنوان‌ یک‌ عضو ـ حد اعلای‌ فایده‌ و ثمره‌ را داشته‌ باشد (دیدار گروهی‌ از زنان‌ پزشک‌ سراسر کشور، ۱۳۶8).

از نظر اسلام، میدان فعالیت و تلاش علمی و اقتصادی و سیاسی برای زنان، کاملاً باز است. اگر کسی با استناد به بینش اسلامی بخواهد زن را از کار علمی محروم کند، از تلاش اقتصادی بازدارد، یا از تلاش سیاسی و اجتماعی بی‌نصیب سازد، به خلاف حکم خدا عمل کرده است. اگر خانم‌ها می‌خواهند وارد فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی شوند، مانعی نیست. البته فعالیت علمی، خیلی خوب است و بر سایر فعالیت‌ها ترجیح دارد (28/6/1375). درس خواندن و متخصص شدن زنان در همه رشته‌های پزشکی یک فریضه است و زنان در این زمینه، بیشتر از مردها تکلیف دارند.»(اندیشه‌های راهبردی رهبر معظم انقلاب در علم و فناوری، 1368 تا 1389).

 چ- چرایی حمایت از محققین زن

زنان کشور نیمی از افراد جامعه را تشکیل می‌دهند و منبع انسانی بالقوه مهمی در توسعه علمی، اجتماعی و فرهنگی کشور محسوب می‌شوند؛ بنابراین لازم است با در نظر گرفتن جایگاه زنان در نظام اسلامی و شناخت موقعیت کنونی آنان به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که امکان پرورش استعداد و توانمندی آنان مهیا شود(سیاست‌های ارتقای مشارکت زنان در آموزش عالی، 1384). علیرغم تصریح قانون‌گذار در خصوص جایگاه زنان در عرصه علمی و فرهنگی کشور، مصاحبه‌های اکتشافی نشان داد بیشتر محققین زن از وضعیت موجود خود رضایت ندارند و در راستای بهبود وضعیت زنان در این حوزه، تدوین سیاست‌های حمایتی را از لوازم سیاست‌گذاری در حوزه علم و فناوری زنان می‌دانند. صنیع اجلال[9] (1395)، در پاسخ به سؤالی با همین مضمون بیان داشت:" امروزه زنان در حوزه‌های مختلف علمی ورود پیداکرده‌اند، 60 درصد دانشجویان مقطع کارشناسی، دختران هستند، مهم‌تر اینکه زنان پرورش‌دهنده نسل بعدی هستند، بااین‌حال زنان در نظام علم و فناوری با وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارند. چراکه در طول تحصیل و اشتغال، بحث ازدواج و فرزند آوری آنان مطرح می‌شود و هنگام بهره‌برداری از نتیجه تحصیلات، به دلیل احساس مسئولیت‌های زندگی، نقش اجتماعی زنان کم‌رنگ می‌شود. درنتیجه نیاز به حمایت‌های دولت دارند. در مصاحبه دیگری (فراز کیش[10]، 1396)، گفته شد: به چند دلیل سیاست‌گذاری در حوزه‌های مختلف برای زنان لازم است چراکه وقتی زنی می‌خواهد کاری در جامعه انجام دهد باید چند برابر مردان تلاش کند تا بتواند قابلیت خود را نشان بدهد. البته منظور نظر، نگرش فمینیستی نیست، منظور حمایت‌های خاصی است که انتظار می‌رود از زنان صورت گیرد؛ چراکه زنان به هر دلیلی نقش‌های گوناگونی ایفا می‌کنند.

2-1-4-2- سیاست‌های شناسایی‌شده مربوط به علم و فناوری زنان در ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، زمینه‌های مناسبی برای حضور زنان در جامعه به‌ویژه در آموزش عالی فراهم شد. حضور زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی و علم و فناوری، منجر به افزایش مطالبات زنان برای دستیابی به جایگاه ذاتی‌شان شد. این مطالبات همچنین موجب اتخاذ تصمیم‌ها و سیاست‌های متنوع در عرصه‌های علم و فناوری شده است. این سیاست‌ها بنا به اقتضائات و شرایط زمان گاهی در قالب آیین‌نامه و مصوبه‌های دولتی و گاهی در قالب مصوبه‌هایی در نهادهای قانونی مختلف تدوین‌یافته است. در ادامه تعدادی از سیاست‌های احصا شده از اسناد موجود، به ترتیب زمان‌بندی ارائه‌شده است (جدول شماره 1).

جدول شماره 1 برخی از سیاست‌های احصاء شده از اسناد به ترتیب زمان‌بندی

5-1-2- مدل‌های ارزیابی سیاست

 ادبیات ارزیابی چندین گونه شناسی از مدل‌های ارزیابی سیاست ارائه می‌نماید. مدل‌های کلی ارزیابی سیاست‌ها از دیدگاه نویسندگان با رویکردهای متعددی معرفی‌شده‌اند که هر یک دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. در اینجا به برخی از مدل‌های ارزیابی سیاست اشاره می‌شود:

• مدل‌های کلی ارزیابی سیاست(قاضی نوری و قاضی نوری، 1391: ص 482)، شامل: الف- مدل‌های نتیجه گرا، ب- مدل‌های اقتصادی، ج- مدل‌های بازیگر محور
• مدل پایش
• مدل فرا ارزیابی
• گونه ­شناسی ­های ارزیابی سیاست مبتنی بر مدل هانسن[11] (2005: 447). شامل 6 مدل: الف- مدل نتیجه یا ارزیابی نتیجه^[12]، ب- مدل فرایندی^[13]، ج- مدل سیستمی^[14]، د- مدل‌های اقتصادی^[15]، ه- مدل بازیگر^[16] و- مدل نظریه برنامه^[17]
• ارزیابی سیاست بر اساس دوره‌های ارزیابی(قاضی نوری و قاضی نوری، 1391: ص 484-493). سه روش ارزیابی که در ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری به‌عنوان پرکاربردترین روش ارزیابی محسوب می‌شوند، شامل موارد زیر است: 1- ارزیابی پیشین، 2- ارزیابی پیاده‌سازی (ارزیابی فرایند)، 3- ارزیابی پسین یا ارزیابی پس از اجرای سیاست‌ها.
• بررسی مدل‌های ارزیابی سیاست از زاویه دو نگاه: طباطبائیان و همکاران (1391: ص 37-42)، الگوی ارزیابی را از دو بعد، یعنی از نگاه سیاست‌گذاران و از نگاه ارزیابان، موردتوجه قرار داده‌اند. در ادامه جدول شماره 2، مدل‌های ارزیابی سیاست برآمده از ادبیات را نشان داده است.

جدول 2 مدل‌های ارزیابی سیاست برآمده از ادبیات

1-5-1-2- مدل‌های ارزیابی در ایران

در کشور ایران نیز تلاش‌هایی در این زمینه شکل‌گرفته است. در ادامه نمونه‌هایی از اقدامات انجام‌گرفته در ایران ارائه‌شده است. شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1381 اقدام به تصویب شاخص‌های ارزیابی علم و فناوری در دو سطح کلان و خرد در قالب شاخص‌های انسانی، مالی، ساختاری، عملکردی و بهره‌وری و نیز تعدادی شاخص کیفی کرده است.(گزارش هیئت نظارت، 1382). همچنین مطالعه‌ای توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام با عنوان "تدوین شاخص‌های سیاست‌های کلی فناوری و ارزیابی وضعیت فناوری" در سـال 1387، صورت گرفته است. در این مطالعه 12 محور و 67 زیر محور برای تدوین شاخص‌های فناوری انتخاب و در نهایت 131 نماگر برای محاسبه هفت شاخص ترکیبی مورداستفاده قرارگرفته و میانگین آمار کشورهای آمریکا، ژاپن و اروپا به‌عنوان حد مطلوب نماگرها در نظـر گرفته‌شده است (میرسلیم و همکاران، 1387). همچنین تهیه گزارش " نظارت راهبردی بر نظام علم، فناوری و نوآوری کشور" توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهـوری (صاحب‌کار و همکاران، 1388) که در آن ضمن مرور مطالعات قبلی، چارچوبی برای ارزیابی علم و فناوری و نوآوری در کشور معرفی‌شده است. علاوه بر معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، نهادهای دیگری نیز مسئولیت نظارت و ارزیابی سیاست‌های گوناگون را بر عهده‌دارند و هر یک از الگوهایی برای نظارت و ارزیابی بهره برده‌اند. از آن میان می‌توان به سازمان حسابرسی اشاره کرد. عمده وظیفه این سازمان انجام بازرسـی قـانونی و حسابرسـی دستگاه‌هایی است که به‌نوعی تحت مالکیت عمومی قرار داشته باشند. همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که یکـی از وظایف آن مطالعه و بررسی و پژوهش نسبت به حسن اجرای قوانین و ارائه پیشنهادهای کارشناسانه برای رفع موانع و مشکلات است. همچنین دیوان محاسبات کشور و نیز سازمان بازرسی کل کشور از دیگر نهادهای نظارت و ارزیابی می‌باشند (امامی میبدی و اشتریان، 1390: ص 15).

2-5-1-2- مدل تحقیق

منطق تحقیق حاضر مبتنی است بر طراحی مدلی برای ارزیابی سیاست‌های مربوط به نقش زنان در تولید علم و فناوری؛ بدین منظور با بهره‌گیری از مدل‌های موجود در ادبیات و بررسی نواقص و نقاط ضعف آن‌ها مدل مناسبی برای ارزیابی این سیاست‌ها طراحی شد. مدلی که بتواند همه مدل‌های دیگر را پوشش دهد. این مدل در مقاله‌ای با عنوان مدل‌سازی ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری به‌تفصیل ارائه‌شده است(امامی رضوی و دیگران، 1398: ص 581). در مقاله حاضر بر اساس مدل محقق ساخته، سیاست مندرج دربند سوم از فصل سوم سیاست‌های ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی(مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی،1384)، مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج آن در مقاله حاضر ارائه‌شده است. در چارچوب مدل تحقیق، با استفاده از ادبیات و مصاحبه‌های خبرگی، سؤال‌هایی نیز برای دستیابی به مؤلفه‌های مدل موردتوجه بوده است که در ادامه و جدول زیر به آن‌ها اشاره‌شده است. بر اساس روند موجود در ادبیات و مصاحبه‌های خبرگی، هفت بعد: اهداف سیاست، پیش‌فرض‌ها، تطابق نهادی، طراحی سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع و نتایج سیاست، به‌عنوان ابعاد اصلی ارزیابی سیاست در نظر گرفته شد. جدول شماره 3 ابعاد و مؤلفه‌های مدل و سؤال‌های مربوط به هر مؤلفه تحقیق را نشان می‌دهد.

جدول شماره 3 چارچوب مدل تحقیق بر اساس ادبیات و مصاحبه با خبرگان سیاست‌گذاری

2-2- پیشینه پژوهش

مهم‌ترین منابع اطلاعات و پیشینه تحقیق حاضر شامل موارد زیر می‌باشد:

• منبع اول تجربیات ارزیابی سیاست در جهان و گزارش‌های منتشرشده از کشورها و نهادهای بین‌المللی
• منبع دوم، کتاب‌های موجود در حوزه سیاست‌گذاری علم و فناوری
• منبع سوم، پژوهش‌های علمی، پیرامون سیاست‌های تولید علم و فناوری به‌ویژه در حوزه زنان
• منبع چهارم، رساله‌ها و پایان‌نامه‌های مرتبط و نزدیک با موضوع تحقیق
• منبع پنجم، اسناد بالادستی در حوزه علم و فناوری و سیاست‌های مصوب در حوزه علم و فناوری زنان

جدول شماره 4 نمای کلی(نویسندگان، سال پژوهش، روش استفاده‌شده، اهداف اصلی و مهم‌ترین یافته‌ها)، برخی از منابع مرتبط با موضوع پژوهش را نشان می‌دهد.

جدول شماره 4 برخی از منابع داخلی مرتبط با موضوع تحقیق

2-2-1- وجه نوآوری مقاله حاضر نسبت به مطالعات پیشین

باوجود روند سریع حضور زنان در عرصه‌های مختلف علمی و فعالیت‌های گوناگون آنان در حوزه‌های تخصصی، هنوز سیاست‌های مربوط به این حوزه مورد بررسی و ارزیابی قرار نگرفته است. هرچند برخی پژوهشگران نیز اقدام به شناسایی و دسته‌بندی چالش‌ها و شناسایی موانع پیش روی زنان در تولید علم نموده‌اند (نامداریان، 1391: ص 17)، لیکن منابع در دسترس محقق نشان داد که تاکنون ارزیابی نظام‌مند و بی‌طرفانه‌ای، از سیاست‌های مربوط به نقش زنان در حوزه علم و فناوری صورت نگرفته است. نتایج پژوهشی در این حوزه نشان داد، مردان مشارکت 80 درصدی در تولید علم داشته‌اند و زنان تنها سهم 20 درصدی را به خود اختصاص داده‌اند(کرمی و علیجانی،1387: ص 20)، در پژوهشی دیگر: از میان زنانی که به تحصیلات متوسطه روی می‌آورند، تعداد بسیار کمی از آنان در رشته‌های علم و فنّاوری تحصیل می‌کنند(عزیزی 1389: ص 107) و یا (بخارایی، 1393: ص 120)، مذهب و باورهای قالبی را مانع دستیابی به عدالت جنسیتی دانسته است. لذا از نوآوری‌های تحقیق حاضر علاوه بر طراحی و ارائه مدل مناسب جهت ارزیابی سیاست‌ها به‌طور عام و سیاست‌های علم و فناوری زنان به‌طور خاص، ارزیابی دقیقی از سیاست مورد نظر در دو جامعه آماری(خبرگان سیاست‌گذاری و محققین زن)، انجام داده و نتایج ارزیابی در مقاله ارائه‌شده است.

3-روش تحقیق

پژوهش حاضر برحسب هدف از نوع تحقیقات مقطعی است. همچنین این پژوهش برحسب دستاورد یا نتیجه تحقیق از نوع کاربردی^[22] و از لحاظ روش گردآوری اطلاعات توصیفی – پیمایشی^[23] محسوب می‌شود. جمع‎آوری داده‎ها نیز با روش ترکیبی کیفی-کمی صورت گرفته است. سپس داده‎های کیفی از طریق تحلیل محتوای متون و با کسب نظر خبرگان^[24] انجام و از طریق پرسشنامه^[25] گردآوری‌شده است. سؤال‌های پرﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻨﺪرج در مدل نهایی ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪ. در اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ از پاسخ‌دهندگان ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ با توجه به ابعاد هفتگانه و 15 مؤلفه، جهت ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری مربوط به نقش زنان در بخش پژوهش و فناوری(مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی 1384)، به سؤالات مرتبط با هریک از مؤلفه‌ها پاسخ دهند. درواقع از پاسخ‌دهندگان خواسته شد ﻣﯿﺰان تحقق اهداف ﺳﯿﺎﺳﺖ مورد نظر را با سؤالاتی مشابه آنچه در ادامه آمده است مورد ارزیابی قرار دهند: آیا سیاست مذکور برای " ارتقاء بنیه علمی کشور" و یا " ارتقاء مشارکت زنان در تولید دانش" و نیز برای "حمایت‌های هدفمند مادی و معنوی از زنان محقق" سیاست مناسبی است؟ آیا سیاست مذکور برای" افزایش سهم علم و فناوری در اقتصاد و درآمد ملی، از طریق پیشرفت علمی زنان محقق" سیاست مناسبی است؟ همچنین از پاسخ‌دهندگان خواسته شد که میزان ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدن اهداف سیاست را با سؤالات مشابه پاسخ دهند.

محقق در این تحقیق، به دنبال ارزیابی سیاست حمایت از محققین زن بر اساس مدل محقق ساخته می­باشد و از تکنیک مصاحبه بهره برده است؛ بنابراین پیروی از رویکرد کیفی لازم می­باشد. از طرفی، نیاز به اعتبارسنجی و بررسی صحت و وضعیت مدل و اجزای آن به‌صورت توصیفی در میان محققین زن و خبرگان سیاستگذاری این حوزه، نیازمند بکارگیری روش­های کمی می­باشد، لذا از رویکرد آمیخته (ترکیبی) که شامل روش­های کمی و کیفی می­باشد، بهره برده است.

3-1- روش­های گردآوری داده­ها

این تحقیق از نظر گردآوری داده­ها از نوع تحقیقات توصیفی می­باشد و گردآوری داده­ها در هر دو مرحله اصلی تحقیق یعنی طراحی و اعتبارسنجی الگو، به‌صورت کاملاً طبیعی و بدون دست‌کاری می­باشد. بر اساس دسته­بندی تحقیقات توصیفی به این دلیل که محقق در مرحله تست مدل توسط نظرسنجی از خبرگان، اقدام به جمع­آوری داده­ها از طریق ابزار پرسشنامه می­نماید، جزو تحقیقات پیمایشی محسوب می‌شود. سایر داده‌ها و اطلاعات در زمینه ادبیات و پیشینه موضوع، از مطالعات کتابخانه‌ای و مطالعه اسناد و قوانین موجود و جستجو در اینترنت جمع‌آوری‌شده است.

3-2- روش‌های تحلیل داده‌ها

تجزیه‌وتحلیل داده‌ها فرآیندی چندمرحله‌ای می‌باشد که طی آن داده‌هایی که از طریق به‌کارگیری ابزارهای جمع‌آوری در نمونه (جامعه) آماری فراهم آمده‌اند، خلاصه، کدبندی و دسته‌بندی و در نهایت پردازش می‌شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل‌ها و ارتباط‌ها بین این داده‌ها به‌منظور آزمون فرضیه‌ها فراهم آید(خاکی، 1388: ص 305). در بخش تحلیل داده‌ها، می‌بایست هم در مورد آماره‎های توصیفی و هم آماره‌های استنباطی تصمیم‌گیری شود‎(میرزایی، 1392: ص 193). در تحقیق حاضر در بخش تجزیه‌وتحلیل مصاحبه‌ها، از روش تحلیل محتوای کیفی¹⁷ استفاده شد و در بخش آمار توصیفی، شاخص‎های آماری، نظیر فراوانی، درصد، میانگین و در بخش آمار استنباطی، آمار ناپارامتریک به ­کار گرفته‌شده است. پس از استخراج اطلاعات، داده‌های آماری خلاصه و طبقه‌بندی گردید که این کار با تشکیل جداول توزیع فراوانی و با استفاده از نرم‌افزار اس پی اس اس و اسمارت پی ال اس صورت گرفت. جدول شماره 5 شاخص‌های توصیفی برای همه متغیرهای تحقیق را نشان داده است.

جدول شماره 5 شاخص‌های توصیفی برای همه متغیرهای تحقیق

3-3- جامعه و نمونه

در این تحقیق دو جامعه آماری حضور دارند و در قالب دو هیئت تخصصی ذیل طبقه‎‎بندی شدند:

1. خبرگان علمی: محققین زن
2. خبرگان سیاست‌گذاری: صاحب‌نظران حوزه سیاست‌گذاری علم و فناوری

معیار انتخاب خبرگان در این تحقیق بدین‌صورت بود‎ که در خصوص گروه اول از اساتید هیئت‌علمی دانشگاه‌ها و محققین زن و گروه دوم خبرگان متخصص با حداقل 10 سال سابقه خدمت و حداقل 5 سال سابقه مدیریت و دارای تحصیلات فوق‌لیسانس و بالاتر استفاده گردید. جهت سنجش شاخص‎های اولیه استخراج‌شده از منابع مختلف توسط اساتید و مدیران باتجربه، ابتدا تعدادی از اساتید برجسته دانشگاه به شیوه قضاوتی شناسایی شدند. فرم دعوت از خبرگان از طریق ایمیل برای اساتید ارسال و برای مدیران نیز به‌صورت حضوری یا تلفنی هماهنگ گردید و پس از توضیح لازم در زمینه مبانی موضوع و اهداف تحقیق، موافقت اکثر آنان برای مشارکت جلب گردید. به‌این‌ترتیب 50 نفر از محققین زن و 50 نفر از خبرگان سیاست‌گذاری معرفی شدند و در نهایت با کسر افراد انصراف داده‌شده، تعداد 43 نفر از محققین زن و 36 نفر از خبرگان سیاست‌گذاری در این تحقیق مشارکت داشتند و فرم پرسشنامه در اختیار این افراد قرار گرفت.

3-4- روایی و پایایی ابزار جمع‌آوری اطلاعات

در این تحقیق ابتدا جهت بررسی متغیرهای مـدل، ابزار پرسشنامه به کار گرفته شد سپس روایی آن توسط نظرات خبرگان و پایایی با آلفای کرونباخ بررسی و تائید شدند. همچنین در این تحقیق از آزمون‌های تحلیل عاملی تأییدی چند سطحی، آزمون تی مستقل و آزمون فریدمن استفاده‌شده است. همچنین با استفاده از آماره t، همسویی سؤالات پرسشنامه برای اندازه‌گیری و اعتبار مفاهیم، نشان داده شد. جهت یافتن پاسخ و راه‌حل برای مسئله‌ انتخاب‌شده به‌مانند هر تحقیق، از چهار ابزار زیر برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شد. 1- بررسی (مراجعه به) مدارک و اسناد 2- مشاهده 3- مصاحبه 4- پرسشنامه (خاکی، 1388: 239). مطالعات کتابخانه‌ای پژوهش حاضر، هم منابع دست‌اول، شامل مطالعات و نوشته‌های اولیه نظریه‌پردازان و پژوهشگران، گزارش‌های تحقیق و هم منابع دست‌دوم شامل کتاب‌ها، مقالات و ... را شامل می‌شود. برای این منظور به مراجع و منابع زیر مراجعه شد:

• مطالعه کتب، نشریات و متون تخصصی از طریق جستجو در اینترنت و پایگاه‌های اطلاعاتی و همچنین کتابخانه­های مختلف
• مطالعه و بررسی اسناد و قوانین و مشروح مذاکرات مجلس در رابطه با سیاست‌ها و تدابیر اتخاذشده و مرتبط با موضوع

3-5- مراحل انجام و به‌کارگیری روش

فرایند تحقیق حاضر در دو مرحله انجام‌شده است.

در مرحله اول با استفاده از ادبیات موضوع و مصاحبه‌های انجام‌گرفته، پرسشنامه‌ای با طیف لیکرت تهیه گردید. همچنین مصاحبه‌هایی برای بررسی روایی پرسشنامه انجام شد. پس‌ازآن پرسشنامه‌ها بین دو جامعه آماری (محققین زن و خبرگان سیاست‌گذاری)، توزیع شد. سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی تأییدی مرتبه اول و دوم اعتبار سنجی کمی مدل انجام شد.

داده‌های به‌دست‌آمده در این مرحله با استفاده از نرم‌افزار پـی. ال. اس مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار اس. پی. اس. اس؛ و روش آلفای کرونبـاخ نشـان داد کـه مدل طراحی‌شده از اطمینان بالایی (7%) برخوردار است. در مرحله دوم تحقیق، ارزیابی سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری بین دو جامعه آماری بر اساس مدل طراحی‌شده، مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور پرسشنامه دیگری که بر اساس شاخص‌های مورد تائید هر دو جامعه آماری تهیه‌شده بود، برای ارزیابی سیاست مورد نظر مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در این پرسشنامه از پاسخ‌دهندگان خواسته شد که با توجه به این نکته که هریک از آیتم‌ها تا چه حد برای ارزیابی سیاست مناسب است، به سؤال‌ها پاسخ دهند.

• یافته‌های تحقیق

4-1- یافته‌های برآمده از به‌کارگیری روش‌شناسی و ادبیات نظری

حاصل این پژوهش به‌طورکلی در موارد زیر خلاصه می‌شود:

یک- ارائه مدل مناسب جهت ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری زنان

دو- ارزیابی سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری بر اساس مدل نهایی

در بخش اول، محقق با مطالعه ادبیات به هفت بعد و پانزده مؤلفه جهت طراحی مدل اولیه دست‌یافت. کلیه ابعاد و مؤلفه‌های مدل که از ادبیات استخراج‌شده بود پس از انجام مصاحبه‌ها مورد تائید خبرگان سیاست‌گذار قرار گرفت. شاخص‌های مدل پس از انجام مصاحبه‌های ساختاریافته و نیمه ساختاریافته و تحلیل محتوای مصاحبه‌ها در چهل‌ویک شاخص تبیین گردید. در بخش دوم پس از تبیین مدل نهایی ارزیابی سیاست‌های تولید علم و فناوری زنان و اعتبار سنجی مدل توسط محققین زن و خبرگان سیاست‌گذاری، سیاست حمایت از محققین زن با استفاده از مدل محقق ساخته به‌عنوان نمونه مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور پرسشنامه‎ای با هماهنگی‎های لازم و از طریق پست الکترونیک و حضوری در اختیار افراد قرار گرفت و در بخش اول پرسشنامه ضمن معرفی موضوع پژوهش، هدف، بیان مسئله، ضرورت پژوهش و مفاهیم برای پاسخ‌دهندگان بیان شد. سپس شاخص‏های هر بعد به‌صورت جداگانه پرسش و تعیین شد. با توجه به انتخاب طیف لیکرت 5 تایی (1 تا 5) برای سؤالات تشکیل‌دهنده متغیرهای تحقیق، می‌بایست مقادیر حاصل از نظرات پاسخگویان را مورد بررسی قرارداد تا این موضوع روشن شود که آیا میانگین پاسخ‌های ایشان به‌طور متوسط با 3 (نمره به هنجار این مقدار می‌باشد) تفاوت معناداری دارد یا خیر؟

 پس از محاسبه میانگین پاسخ‎ها و انحراف معیار برای اطمینان از اینکه میانگین پاسخ‌ها به‌طور متوسط با امتیاز (3) (نمره بهنجار این مقدار می‌باشد) تفاوت معناداری دارد یا خیر؟ از آزمون t یک نمونه‌ای استفاده‌شده است که این آزمون، فرضیه مطرح‌شده در مورد میانگین جامعه در سطح خطای α را موردبررسی قرارداد و برای تشخیص تأثیر یا عدم تأثیر یک متغیر (ها) در وضعیت و یا تعیین اعتبار و یا عدم اعتبار موردبررسی استفاده‌شده است.

شاخص‎هایی که میانگین بالاتر از 3 دارند و هم‌چنین دارای مقدار آماره تی بزرگ‌تر از 96/1 می‎باشند (‎سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 می‎باشد) در وضعیت مطلوب و مناسبی ارزیابی‌شده‌اند و شاخص‌هایی که دارای میانگین کمتر از 3 و آماره تی کوچک‌تر از 96/1- شده‌اند در وضعیت نامطلوبی ارزیابی‌شده‌اند. شاخص‌هایی که دارای آماره تی بین 96/1+ و 96/1- شده‌اند، در وضعیت متوسطی ارزیابی‌شده‌اند. هم‌چنین در نهایت از آزمون تی مستقل برای مقایسه نظرات دو گروه موردمطالعه یعنی محققین زن و خبرگان سیاست‌گذاری استفاده‌شده است که نتایج به شرح زیر است.

2-4- یافته‌های ارزیابی سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری

نتایج ارزیابی سیاست مورد نظر نشان داد اگرچه از دیدگاه محققین زن، هدف سیاست‌ و تطابق نهادی مطلوب ارزیابی‌شده‌اند اما پیش‌فرض‌های سیاست، طراحی سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع و نتایج سیاست نامطلوب ارزیابی‌شده‌اند. یافته‌های حاصل از نتایج آزمون تی مستقل بیانگر آن است که سیاست مورد نظر بدون مشارکت ذینفعان و نیز بدون در نظر گرفتن شرایط زمینه‌ای و پیش‌بینی سازوکارهای لازم، طراحی‌شده است. در ادامه نتایج ارزیابی سیاست به تفکیک ابعاد مدل تحقیق تشریح شده است.

 بعد اول) هدف سیاست: این بعد از منظر هر دو جامعه آماری مطلوب ارزیابی شد. اکثر پاسخ‌دهندگان، مؤلفه‌های تناسب سیاست با اهداف آن و ارتباط میان میزان تحقق اهداف سیاست با ارتقاء بنیه علمی کشور و میزان مشارکت زنان در تولید دانش را مثبت ارزیابی کرده بودند. بااین‌حال برخی از ذینفعان در بخش پیشنهاد‌ها پاسخنامه‌ها، حمایت‌های هدفمند مادی و معنوی از زنان محقق در عرصه علم و فناوری را از مسئولین اجرایی خواستار شده بودند.

 بعد دوم) پیش‌فرض‌های سیاست: این بعد از منظر هر دو جامعه آماری نامطلوب ارزیابی شد. اکثر ذینفعان به مؤلفه‌های عدالت و برابری بین زنان و مردان محقق و میزان دسترسی زنان محقق به امکانات و تجهیزات پژوهشی، همچنین میزان جذب هیئت‌علمی زنان محقق، پاسخ مخالفم یا کاملاً مخالفم داده بودند. در بخش پیشنهاد‌ها نیز نظرات متفاوتی ابرازشده بود. بعضی از محققین زن بر این باور بودند که در انتخاب اعضای هیئت‌علمی از جذب بانوان صرف‌نظر شده و یا به‌طور محدود جذب می‌نمایند و یا در تخصیص پروژه به زنان محقق دچار تردید می‌شوند. برخی دیگر اعتقاد داشتند که سیاست‌های حمایتی از زنان محقق را باید ذیل پیش‌فرض‌های اصول حاکم بر سبک زیست دینی و قواعد حاکم بر خانواده ‌محوری تعریف کرد.

بعد سوم) تطابق نهادی: این بعد از منظر هر دو جامعه آماری مطلوب ارزیابی شد. اکثر پاسخ‌دهندگان بر این باور بودند که سیاست مورد نظر با نهادهای اجتماعی موجود از قبیل عرف، قانون، ارزش‌ها و هنجارهای جامعه، سازگاری دارد. همچنین سیاست مورد نظر با باورهای مذهبی مردم و ارزش‌های موجود در جامعه سازگار است.

بعد چهارم) طراحی سیاست: این بعد از منظر هر دو جامعه آماری نامطلوب ارزیابی شد. اگرچه برخی از خبرگان سیاست‌گذاری ارزیابی مثبتی از بعضی مؤلفه‌های این بعد داشتند، بااین‌حال زنان محقق اکثر مؤلفه‌های این بعد را با پاسخ‌های "مخالفم، یا "کاملاً مخالفم" نامطلوب ارزیابی کردند. بدین معنی که از منظر زنان محقق در طراحی سیاست مورد نظر، به مشارکت ذینفعان و سازوکارهای ارزیابی و بازنگری، همچنین طراحی فرایندها و سازوکارهای اجرایی سیاست توجه نشده است.

بعد پنجم) اجرای سیاست: این بعد از منظر هر دو جامعه آماری ضعیف‌ترین ارزیابی را داشته است. یافته‌ها نشان داد که در اجرای سیاست مورد نظر بین نهادهای مجری و سیاست‌گذار، هماهنگی لازم وجود ندارد. به همین دلیل سیاست مورد نظر در بسیاری از مؤسسات آموزشی و علمی پیاده‌سازی نشده است. همچنین نتایج تحقیق بیانگر آن بود که در اجرای سیاست مورد نظر، سازوکارهای بازخورد پیش‌بینی‌نشده است. درنتیجه مشخص نبود که در صورت اجرایی نشدن سیاست چه نهادی باید پاسخگو باشد.

بعد ششم) کفایت منابع: این بعد نیز از منظر هر دو جامعه آماری نامطلوب ارزیابی شد. پاسخنامه‌ها بیانگر آن بود که منابع کافی برای اجرای سیاست مورد نظر تخصیص نیافته است؛ و سیاست بدون در نظر گرفتن تناسب منابع با اهداف و فرایندهای اجرایی آن طراحی‌شده است.

بعد هفتم) نتایج سیاست: این بعد نیز از منظر هر دو جامعه آماری نامطلوب ارزیابی شد. همچنین نتایج نشان داد سیاست مورد نظر بر عملکرد دانشگاه‌ها، مؤسسات علمی، پژوهشی و فناوری و یا در اقتصاد ملی و بهبود شرایط زندگی زنان محقق، تأثیری نداشته است.

در ادامه جدول شماره 6 نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای را به تفکیک و کل نشان می‌دهد. توضیح آنکه از دیدگاه محققین زن هدف سیاست‌گذاری، تطابق نهادی تا حدودی مطلوب ارزیابی‌شده‌اند؛ چراکه مقدار میانگین بالاتر از 3 به‌دست‌آمده است و آماره تی از 96/1 بزرگ‌تر شده است، اما مؤلفه‌های پیش‌فرض‌ سیاست، طراحی سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع، نتایج سیاست در وضعیت نامطلوبی ارزیابی‌شده‌اند چراکه مقدار میانگین کمتر از 3 به‌دست‌آمده است و دارای آماره تی کمتر از 96/1- شده‌اند. بعد اجرای سیاست در این بخش ضعیف‌ترین ارزیابی را داشته است. از دیدگاه خبرگان سیاست‌گذاری دو مؤلفه هدف، تطابق نهادی مطلوب ارزیابی‌شده‌اند چراکه مقدار میانگین بالاتر از 3 و اماره تی نیز بزرگ‌تر از 96/1 به‌دست‌آمده است. مؤلفه طراحی سیاست در وضعیت متوسط ارزیابی‌شده است چراکه مقدار آماره تی بین 96/1 و 96/1+ شده است؛ اما مؤلفه‌های پیش‌فرض‌ سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع در وضعیت نامطلوبی ارزیابی‌شده‌اند چراکه مقدار میانگین کمتر از 3 و آماره تی کمتر از 96/1- به‌دست‌آمده است. بعد کفایت منابع از دیدگاه خبرگان سیاست‌گذاری ضعیف‌ترین ارزیابی را داشته است.

جدول 6 نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای به تفکیک و کل محقق ساخته

3-4- مقایسه نظرات خبرگان و محققین زن

در این بخش نظرات خبرگان حوزه سیاست‌گذاری و محققین زن از دو جهت مقایسه می‌شوند. در بخش اول میزان وزن و رتبه گذاری 7 مؤلفه اصلی سیاست‌های تولید علم و فناوری مقایسه می‌شوند تا مشخص شود که آیا بین رتبه‌بندی مؤلفه‌ها تفاوت وجود دارد یا خیر و در بخش دوم نیز وضعیت هر هفت مؤلفه، در دو گروه مقایسه می‌شوند. در بخش اول آزمون موردنیاز آنالیز رتبه‌ای فریدمن و در بخش دوم آزمون تی مستقل می‌باشد.

4-4- نتایج آزمون فریدمن:

در این پژوهش به‌منظور مقایسه رتبه‌بندی محققین زن و خبرگان سیاست‌گذاری بین هفت بعد اصلی از آزمون فریدمن استفاده‌شده است. این آزمون که به نام ابداع‌کننده آن میلتن فریدمن اقتصاددان معروف نام‌گذاری شده است درواقع برای مقایسه چند گروه از نظر میانگین رتبه‌های آنها است. در این پژوهش از این آزمون استفاده شده است. فرض صفر و فرض یک در این آزمون بصورت زیر می‌باشد:

H₀: میانگین رتبه ها یکسان است

H₁: حداقل، دو رتبه دارای میانگین متفاوتی می‌باشد.

جدول 7 بررسی شاخص‌های آزمون فریدمن

نتیجه آزمون فریدمن نشان می‌دهد به دلیل این‌که سطح معنی‌داری کمتر از 5 صدم است، بنابراین فرض صفر رد شده و ادعای یکسان بودن رتبه این زیر مؤلفه‌ها پذیرفته نمی‌شود.

بالاترین رتبه و بیشترین میزان اهمیت در بین هفت مؤلفه از دید محققین زن، نتایج سیاست داشته است ولی در گروه خبرگان سیاست‌گذاری طراحی سیاست داشته است. کمترین سهم را در گروه محققین زن پیش‌فرض‌های سیاست داشته است و در گروه خبرگان سیاست‌گذاری کفایت منابع داشته است.

• بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهادها

5-1- بحث

زنان ایرانی در اسناد سیاستی از حقوق ارزشمند و ویژه‌ای در عرصه علم و فناوری برخوردار می‌باشند. حقوقی مانند: حق مشارکت زنان در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری و مدیریت‌های آموزشی، علمی و حضور فعال در مجامع فرهنگی و علمی داخلی و بین‌المللی، حق پژوهش، تألیف، ترجمه و انتشار کتب، مقالات در نشریات عمومی و تخصصی، حق برخورداری از حمایت‌های لازم نسبت به منابع و امکانات و تربیت نیروی انسانی محقق(قانون حقوق و مسئولیت‌های زنان، 1385). مطابق نص صریح قانون حقوق و مسئولیت‌های زنان، شورای فرهنگی- اجتماعی زنان مکلف شده است، هر دو سال یک‌بار، نسبت به ارزیابی وضعیت زنان ایران اقدام نماید و گزارش ارزیابی در راستای تحقق آن را به شورای عالی انقلاب فرهنگی منعکس نماید. بااین‌حال تاکنون اقدام قابل‌توجهی در این زمینه صورت نگرفته است. ازاین‌رو پژوهش حاضر با استفاده از مدل محقق ساخته، یکی از سیاست‌های مربوط به نقش زنان در سیاست‌های علم و فناوری را ارزیابی نمود. بدین معنی که این مقاله حاصل پژوهشی دومرحله‌ای است. در مرحله اول پس از توزیع و جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل آماری پرسشنامه‌ها، نظرات خبرگان سیاست‌گذاری و محققین زن از دو جهت مقایسه شدند و میزان وزن و رتبه گذاری 7 مؤلفه اصلی سیاست‌های تولید علم و فناوری مقایسه شد تا مشخص گردد که آیا بین رتبه‌بندی مؤلفه‌ها تفاوت وجود دارد یا خیر و در بخش دوم نیز وضعیت و ارزیابی هر هفت مؤلفه، در دو گروه مقایسه شدند. پس‌ازآن بر مبنای مدل ساخته‌شده، سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری، مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نهایی این ارزیابی در بخش یافته‌ها ارائه‌شده است.

مقایسه یافته‌های مقاله حاضر با مطالعات پیشین نشان داد، باوجود ارائه برخی از راهکارها در پژوهش‌های ارزیابی سیاست به‌طور عام (امامی میبدی،1394) و تبیین برخی شاخص‌ها برای ارزیابی علم و فناوری زنان (نامداریان،1390)، تاکنون تلاش شایسته‌ای در حوزه ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری زنان صورت نگرفته است. در روند مطالعات اکتشافی و میدانی تحقیق حاضر چالش‌ها و موانعی در مسیر اجرا، پیاده‌سازی و عدم انسجام سیاست‌گذاران و مجریان سیاست‌های علم و فناوری زنان مشاهده گردید که می‌تواند موضوع پژوهش‌های آتی در حوزه زنان قرار گیرد.

5-2- نتیجه‌گیری

نتایج نشان داد اگرچه از دیدگاه محققین زن، هدف سیاست‌ و تطابق نهادی مطلوب ارزیابی‌شده‌اند اما پیش‌فرض‌های سیاست، طراحی سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع و نتایج سیاست در وضعیت نامطلوبی ارزیابی‌شده‌اند. بعد اجرای سیاست در این بخش ضعیف‌ترین ارزیابی را داشته است. از دیدگاه خبرگان سیاست‌گذاری نیز دو بعد هدف سیاست و تطابق نهادی مطلوب ارزیابی‌شده‌اند و بعد طراحی سیاست در وضعیت متوسط ارزیابی‌شده است اما پیش‌فرض‌های سیاست، اجرای سیاست، کفایت منابع در وضعیت نامطلوبی ارزیابی‌شده‌اند و بعد کفایت منابع از دیدگاه خبرگان سیاست‌گذاری ضعیف‌ترین ارزیابی را داشته است. یافته‌های حاصل از نتایج آزمون تی مستقل بیانگر آن است که سیاست مورد نظر بدون مشارکت ذینفعان و نیز بدون در نظر گرفتن شرایط زمینه‌ای و پیش‌بینی سازوکارهای لازم، طراحی‌شده است.

از ﻧﻈﺮ پاسخ‌دهندگان، در صورت طراحی و اجرای مناسب، اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ می‌تواند موجب افزایش سهم علم و فناوری در اقتصاد و درآمد ملی ﺷﻮد؛ و یا موجب بهبود زندگی مادی و معنوی زنان محقق گردد. اﻣﺎ در زﻣﯿﻨﻪ دسترسی زنان محقق به امکانات و تجهیزات پژوهشی به‌عنوان پیش‌فرض سیاست و نیز محدودیت جذب هیئت‌علمی زنان محقق به‌عنوان پیش‌فرض سیاست مورد نظر، ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرﮐﺮدی ﻧﺪارد. ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت را ﺑﺎﯾﺪ در رویکرد ﻣﺘﻔﺎوت دو جامعه آماری ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد. در ﻣﻮرد هدف ﺳﯿﺎﺳﺖ، گزاره‌ها در ﻫﺮ دو ﺣﻮزه ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ داﺷﺘﻪ و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﯿﻦ دو ﺣﻮزه وﺟﻮد ﻧﺪارد. اﺟﺮای سیاست و مکانیسم‌ها در ﻫﺮ دو جامعه نامطلوب ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪ. ﻣﯿﺰان ﻣﻨﺎﺑﻊ تخصیص‌یافته ﺑﺮای اﺟﺮای ﺳﯿﺎﺳﺖ از نظر هر دو جامعه ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮد. هر دو گروه نتایج سیاست را ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺸﺨﯿﺺ دادند. در ﻫﺮ دو گروه ﺑﻪ عدم وجود سازوکارهای ارزیابی و بازنگری ﺳﯿﺎﺳﺖ اشاره‌شده ﺑﻮد؛ بنابراین یافته‌های حاصل از نتایج تجزیه‌وتحلیل‌های ارزیابی سیاست حمایت از محققین زن در بخش پژوهش و فناوری نشان داد که سیاست مذکور از منظر هر دو جامعه آماری، نیاز به اصلاح و بازنگری کلی دارد.

5-3- پیشنهادها

بر طبق نتایج پژوهش و با عنایت به اینکه سیاست‌های علم و فناوری زنان در شرایط مناسبی قرار ندارد؛ جهت بهبود وضعیت، توصیه‌های سیاستی زیر ارائه می‌گردد:

• سیاست‌گذاران در طراحی سیاست‌ها از مشارکت ذی­نفعان، به‌ویژه محققین زن بهره‌جویند.
• سیاست‌گذاران در مرحله تدوین و طراحی سیاست‌ها، سازوکارهایی برای ارزیابی و بازنگری سیاست پیش‌بینی نمایند.
• با در نظر گرفتن شرایط زمینه‌ای، لازم است سیاست‌گذاران، پیش‌بینی سازوکارهای اجرایی سیاست مورد نظر را در طراحی سیاست پیش‌بینی نمایند.
• لازم است برای اجرای سیاست مورد نظر منابعی تخصیص یابد.
• میزان تناسب منابع با اهداف و فرایندهای طراحی‌شده در سیاست، به‌طور سالانه و در بودجه مربوطه مورد ارزیابی و بازنگری قرار گیرد.
• نتایج سیاست مورد نظر، از طریق بررسی تأثیر بر عملکرد سازمان‌ها و ارزیابی تأثیرات و پیامدهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فناوری، به‌طور مستمر و طبق جدول زمان‌بندی (سالانه و یا دو سال یک‌بار)، انجام گیرد و نتایج ارزیابی جهت اصلاح و بازنگری سیاست‌های ناکارآمد به نهادهای قانون‌گذار گزارش شود.
• حمایت‌های هدفمند مادی و معنوی از زنان محقق در عرصه تولید علم و فناوری انجام گیرد.
• بین سیاست‌گذاران و مجریان سیاست‌ها، انسجام و یکپارچگی لازم ایجاد گردد.
• شاخص‌های شفاف و منطبق با موازین اسلامی و سیاست‌های کلی علم و فناوری (ابلاغی مقام معظم رهبری)، جهت طراحی سیاست‌های علم و فناوری آتی، تهیه و تدوین گردد.

6- منابع

6-1- منابع فارسی

مقاله­ها

• ‌ امامی رضوی، رابعه. سنجقی، محمدابراهیم. بوشهری، علیرضا. جعفری، سید اصغر. باقری، ابوالفضل 1398. مدل‌سازی ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری زنان مورد کاوی حمایت از محققان زن در بخش پژوهش و فناوری، فصلنامه زن در توسعه و سیاست (مرکز مطالعات و تحقیقات زنان، دانشگاه تهران)، ص 581-602
• امامی میبدی، راضیه 1394. اصول عام ارزیابی نظام‌های ارزیابی سیاست، دو فصلنامه علمی پژوهشی دانش سیاسی، سال یازدهم، شمار اول، بهار و تابستان 1394
• امامی میبدی، راضیه؛ و اشتریان، کیومرث،1390. طراحی نظام ارزیابی سیاست‌های عمومی در جمهوری اسلامی ایران، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره دوم، بهار 1391
• بخارایی، احمد و شربتیان، محمدحسن (1393). مطالعه جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر توسعه کیفیت زندگی زنان شهر مشهد. فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره 8 شماره 4 تابستان 1393. ص 107-132
• بهشتی، ملوک السادات (1377). زن و پژوهش: تلاش برای افزایش فعالیت‌های علمی زنان ایران. فصلنامه اطلاع‌رسانی، دوره چهاردهم. شماره 1 و 2.
• بوشهری، علیرضا؛ و باقری، ابوالفضل. ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری: مورد کاوی به‌کارگیری نخبگان وظیفه در پروژه‌های تحقیقاتی. فصلنامه بهبود مدیریت، دوره 10 شماره 33، پاییز 1395، ص 107 – 129
• جانعلیزاده چوب‌بستی، حیدر (1386). تحلیلی بر جایگاه زنان در نهادهای علمی و تخصصی نخبه. پژوهش زنان. دوره 5، شماره 1. بهار و تابستان 1386. ص 173-199
• صاحب‌کار خراسـانی سـید محمـد، منجـم زاده، سـید سـعید (1388). نظـارت راهبـردی بـر نظـام علـم،
• فنـاوری و نـوآوری کشـور، معاونـت علمـی و فنـاوری ریاسـت جمهـوری، 1388
• طباطباییـان سـید حبیـب ا.. (1388). گـزارش پایـش جهانـی توانمنـدی فنـاوری. انجمـن مدیریـت تکنولـوژی ایـران. انتشـارات مرکـز تحقیقـات سیاسـت علمـی کشـور، 1388
• عزیزی، فیروزه (1389). نگرشی بر مشارکت زنان در عرصه علم و تکنولوژی جهان. پژوهشنامه زنان شماره اول. 1389، ص 107 -132
• قدیمی، اکرم (1390). مقایسه جایگاه زنان در برنامه‌های توسعه و کلان ج.ا.ا. مجله تحقیقات زنان، سال پنجم، شماره 3
• کرمی، نورالله و علیجانی، رحیم (1387). "تولید علم متخصصان کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران در پایگاه اطلاعاتی امرالد". فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات. دوره 23، شماره 2
• مستقیمی، مهدیه سادات (1388). نقد نابرابر انگاری افراطی جنسیتی در معرفت‌شناسی فمینیستی (با تأکید بر رویکرد قرآنی). مطالعات راهبردی زنان ۱۳۸۸ شماره ۴۶
• میرزایی، خلیل (1392)، پژوهش، پژوهش‎گری و پژوهش نامه‎نویسی. تهران: انتشارات جامعه شناسان.
• میرســلیم سید مصطفی و همــکاران (1387). الگــوی ارزیابــی و نظــارت بــر سیاست‌های کلــی، مطالعــه مــوردی سیاست‌های فنــاوری. کمیســیون نظــارت دبیرخانــه مجمــع تشــخیص مصلحــت نظــام، 1387
• نامداریان، لیلا (1391). ارائه مدلی برای شناسایی موانع پیش روی زنان در تولید علم. مجله رهیافت شماره 53 زمستان 1391. 17-23

کتاب­ها

• حسن‌زاده آملی، حسن (۱۳۷۷). انسان در عرف عرفان. تهران: سروش، انتشارات صداوسیما،1377.
• خاکی، غلامرضا؛ (1388)، روش تحقیق با رویکردی به پایان‌نامه نویسی، چاپ سوم، تهران: بازتاب.
• قاضی نوری، سید سپهر و سید سروش (1391). مقدمه‌ای بر سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، 1391
• صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی (1393). بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها و.... تحقیق و نشر: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س). چاپ ششم. جلد 1، جلد 6، جلد 18 و جلد 20
• طباطبائیان، سید حبیب‌الله. فاتح راد، مهدی و شجاعی، سید محمدحسین (1388). ارزیابی پیاده‌سازی سیاست‌های علم و فناوری مراکز تحقیقاتی دستگاه‌های اجرایی، فصلنامه سیاست علم و فناوری، سال دوم، شماره 3، پاییز و زمستان 1388

 منابع اینترنتی

• سایت ir
• اصول و مبانی سیاست‌های تحقیقاتی مسائل زنان، مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی،1379
• سیاست‌های ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی، مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1384
• قانون حمایت از حقوق و مسئولیت‌های زنان در عرصه‌های داخلی و بین المللی، مجلس شورای اسلامی، 1385
• سیاستهای کلی نظام در دوره چشم ‌انداز، مقام معظم رهبری، 1382
• منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران، شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1383
• سیاست‌های ابلاغی علم و فناوری، رهبر معظم انقلاب، 1393
• سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی ir
• مرکز تحقیقات سیاست‌های علمی کشور ac.ir
• مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی majlis.ir

6-2- منابع لاتین

Articles

• Adelle, C. & Weiland, S. (2012). Policy assessment: the state of the art, Impact Assessment and Project Appraisal

• Ariff, H. & Datuk, Z (2001), Malaysian Experiences of Monitoring in Development Planning, In Development Planning in a Market Economy, Least Developed Countries Series, No. 6, New York: United Nations Publication, 77-85.

• Azuma, N. (2002), Problems and Prospects of Policy Evaluation System of Central Government i n Japan, Government Auditing Review, No. 9, Pp. 55-78.

• Cabinet Office, The Magenta Book: Guidance Notes for Policy Evaluation and

Analysis, Government Chief Social Researcher’s Office, Prime Minister's Strategy Unit,

Cabinet Office, Admiralty Arch, The Mall, (London SWIA2WH, 2003), p. 3.

• Calidoni-Lundberg, F. (2006), Evaluation, Defnitions, Methods and Models, Ostersund: Swidish Institute for Growth Policy Studies.

• Castillo, R.; Grazzi, M. & Tacsir, E. (2014). Women in science and technology. What does the literature say? Technical note no.  IDB-TN-637-

• Ding, W., Murray, F. & Stuart, T. (2006). Gender differences in patenting in the academic life. Science: 313, 665
• European Commiunities. (2008). Regional Innovation Policy Impact Assessment & Benchmarking Guidebook

• Fahrenkrog, G., Polt, W., Rojo, J. Tubke, A., Zinocker, K. Arvanitis, S. (2002), RTD Evaluation Toolbox- Assessing the Socio- Economic Impact of RTD-Policies. Seville, Spain: European Commission.

• Firat, F (2019). “Science and Technology Policy Research for Development: An Overview and Some Politicsfrom a Latin America Perspective. Bulletine of Science, Technology and Society 9 (3), 1-23.

• Hanberger, A (2001). “What is the Policy Problem? Methodological Challenges in Policy

Evaluation”, Evaluation, Vol. 7, N. 1, 2001, pp. 45-62.

• Hansen, H.F(2005). “Choosing Evaluation Models : A Discussion on Evaluation Design”. The online version of this article can be found at: http://evi.sagepub.com/content/11/4/447
• United Nations Development Programme (UNDP). Human Development Report 2011 Sustainability and Equity: A Better Future for All. New York 2011.

• Human Development, Indicat and Indicators. 2018 Statistical Update. Copyright @ 2018

By the United Nations Development Programme 1 UN Plaza, New York, NY 10017 USA

Books

• Stufflebeam, Daniel L. (2001), "Foundational Models for 21st Century Program Evaluation", New Directions for Evaluation. No. 89. JosseyBass, A Publishing Unit of John Wiley & Sons, Inc.

• K. Kellogg Foundation, Evaluation Handbook, W. K, (Kellogg Foundation publication, 1998), p. 48.

• Sidney, M.S. Policy Formulation: Desig85-91n and Tools. In Fischer, F. Sidney, M.S. & Miller, G. J. (Eds). (2006). Handbook of public policy analysis: theory, politics, and methods. Boca Raton, FL: CRC Press.

 Abstract

The main purpose of this article is to evaluate the policy entitled "Support Policy for Women Researchers in Research and Technology" which is contained in the third chapter of policies to promote women's participation in higher education (approved by the Cultural Revolution Council in 2005). The evaluation of this policy has been done using the existing models in the literature and the design of the researcher-made model. Cited issues in this area are the general policies of science and technology communicated by the Supreme Leader and policies to promote women's participation in higher education.The research is descriptive- applied in nature and has been done by survey technique. First, the policy experts, as experts, reviewed the questionnaire, and with a confidence level of 0.7 for Cronbach's alpha, the reliability of the questionnaire was determined. The statistical population consisted of policy experts and women researchers, 79 of whom (36 experts and 43 women researchers) answered the questions as a sample. Descriptive and inferential statistics were used to describe the data, non-parametric non-parametric tests and Friedman ranking were used to examine the questions and SPSS statistical analysis software was used at the significant level of 0.05 for analysis. A sample was used. Findings from the results of statistical analysis and policy evaluation survey showed that the policy under evaluation from the perspective of both statistical communities, needs to be reformed and reviewed. Also, the findings of the results of the independent t-test indicate that the policy is designed without the participation of stakeholders and without considering the underlying conditions and anticipating the necessary mechanisms.The results of the policy should be done continuously and according to the schedule (annually or biennially) by examining the impact on the performance of organizations and evaluating the political, economic, social and technological impacts and consequences, and evaluating the results for correction and review. Ineffective policies should be reported to legislators. Targeted material and spiritual support for women researchers in the field of science and technology production. Establish the necessary coherence and integration between policy makers and policy makers. Transparent indicators in accordance with Islamic standards and general policies of science and technology (announced by the Supreme Leader), to design future science and technology policies, be prepared and compiled.

Keywords:

Science and technology policies, policy evaluation, evaluation models, policy support for women researchers.

[1] - Ding & et al

[2] - Castillo & et al

[3] - Hanberger

[4] - Ariff & Azuma

[5] - Sidney

[6] - London Cabinet Office

[7] - W. K. Kellogg Foundation

[8] - سوره بقره، آیه 31

[9] - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست های علمی کشور

[10] - دکترای سیاست‌گذاری علم و فناوری و مدیرعامل شرکت پژوهشگران نانو فناوری

[11] - Hansen

[12] - Result Models

[13] - Explanatory Process Model

[14] - System Model

[15]- Economic model

[16]- Actor model

[17] - Programme theory model

[18] - Calidoni-Lundberg

[19] - European Commiunities

[20] - Staffelbeam

[21] - Adelle & Weiland

[22]. Applied

[23]. Descriptive - survey

[24]. Key informants

[25]. questionnaire