بررسی موانع و راهکارهای تأمین امنیت فرهنگی جمهوری اسلامی در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی، واحد بین‌المللی خرمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خرمشهر، ایران

2 گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

فرهنگ، از جمله عوامل پیونددهندۀ آحاد مردم به یک‌دیگر است و از این‌رو، پرداختن امنیت فرهنگی، به‌نوعی به همۀ افراد جامعه ارتباط دارد. در مقولۀ امنیت فرهنگی باید هم به آسیب‌هایِ آن (در وجه سلبی) و نیز آثار ایجابیِ آن برای تثبیت و ارتقای امنیت در جامعه توجه نمود. از این‌رو، پرداختن به این موضوع، خود می‌تواند در باز کردن بابِ مباحثِ اساسی در زمینۀ امنیتِ همه‌جانبه، چه در عرصۀ عمل و چه در عرصۀ نظر کمک کند. این مسئله از دغدغه‌های مهم آیت‌الله خامنه‌ای در سال‌های اخیر بوده است و در این پژوهش با توجه به بیانان ایشان این پرسش مورد بحث قرار خواهد گرفت که موانع و راهکارهای تأمین امنیت فرهنگی جمهوری اسلامی در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای چیست؟ روش این پژوهش «تحلیل گفتمان لاکلا و موف است. مهم‌ترین یافته‌های آن نیز عبارتند از اینکه: آیت‌الله خامنه‌ای تهدیدات امنیت فرهنگی را «اسلام‌زدایی»، «تهی کردن انقلاب از درون»،«فاسد کردن جوانان و اشاعۀ فسادِ سبک زندگی غربی» و«ناکارآمدی برخی از مدیران اجرایی‌فرهنگی» می‌دانند. در مقابل، با ارائۀ راه‌کار‌هایی، که دال‌های گفتمانِ ایشان را مشخص می‌کند تأمین امنیت نرم در حوزۀ فرهنگ را «ترویج فرهنگ دینی و تعلیم فضایل اخلاقی»، «داشتن اقتدار و قوی نمودن کشور در عرصۀ فرهنگی»، «ارائۀ سبک زندگی ایرانی‌اسلامی» و «مدیریت جهادی کارآمد، اجرای صحیح قوانین و ترسیم نقشه مهندسی فرهنگی» می‌دانند.

کلیدواژه‌ها


منابع
مقاله­ ها
ابراهیمی، شهروز و مصطفی محمدی (1391)، فرهنگ بستری برای جنگ نرم، مهندسی فرهنگی، سال ششم - شماره 65 و 66، خرداد و تیر.
اخوان کاظمی، بهرام (1378)، راهبردهای اعتلای تمدن و فرهنگ اسلامی و تضمین امنیت فرهنگی، مطالعات راهبردی، دورۀ 2، شماره 3، خرداد.
اخوان کاظمی، بهرام (1391)، نقد و ارزیابی تحلیل گفتمانی لاکلا و کاربرد آن در سیاست، سیاست، شمارۀ24، زمستان.
اخوان مقدم، زهره و زینب نوبخت گیلوان (1400)، مبانی قرآنی اندیشۀ جهادی امام خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی) ناظر بر جنگ سخت و نرم، پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، سال سوم، شمارۀ 27، مهر.
اعرابی، غلامحسین (1399)، مبانی قرآنی و روایی مقاومت در کلام مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)، مطالعات علوم قرآن، دورۀ 2، شمارۀ 1 (پیاپی 3)، بهار.
افتخاری، اصغر (1391)، مفهوم و جایگاه جنگ نرم در گفتمان انقلاب اسلامی، پژوهشنامۀ انقلاب اسلامی، دوره 2، شماره 2، بهار.
افسرده، عطاءالله و دیگران (1398)، گفتمان انقلاب اسلامی و ترسیم الگویی بدیل برای دولت، سپهر سیاست، سال6، شمارۀ 20، تابستان.
براتلو، فاطمه (1391)، امنیت فرهنگ و راهبردهای کلان آن در حوزة مدیریت فرهنگی، جامعه پژوهی فرهنگی، سال سوم، شمارة دوم، پاییز و زمستان.
حبی، محمدتقی و دیگران (1393)، زمینههای جنگ نرم و نقشهای پیشگیرانه و مقابلهای بسیج، مطالعات راهبردی بسیج، سال هفدهم، شماره 62 ،بهار.
حبیب‌زاده، قاسم (1398)، ابعاد امنیت از منظر امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، امنیت ملی، سال نهم، شمارۀ 31، بهار.
حسینی‌زاده، محمدعلی (1383)، نظریۀ گفتمان و تحلیل سیاسی، علوم سیاسی، زمستان، شمارۀ28.
حیدری، عباس و مسعود مطلبی (1398)، آینده‌پژوهی امنیت فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران؛ با تأکید بر منظومۀ فکری آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای، مطالعات سیاسی، دورۀ 11، شمارۀ 44، شهریور.
دشتی، فرزانه و حدیث باقری‌نیا (1399)، بازخوانی مسئلۀ امنیت فرهنگی در نظام سیاسی مردم‌سالاری دینی (با تأکید بر بینش، نگرش و کنش مقام معظم رهبری)، پژوهشهای انقلاب اسلامی، شماره 34، سال نهم، پاییز.
دهقانی فیروزابادی، جلال (1390)، فناوریهای قدرت در جنگ نرم، مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، شماره اول، شمارۀ مسلسل 51، بهار.
رجایی، زهرا (1396)، نسبت امنیت فرهنگی و تمدن اسلامی در جمهوری اسلامی ایران؛ مروری بر تئوری‌ها، سیاست (دانشگاه تربیت مدرس)، شمارۀ 15، پاییز.
رضاپور، دانیال و علی اسکندری نسب (1398)، امنیت فضای سایبر در رویکرد فرهنگی مقام معظم رهبری، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سال پنجم، شمارۀ دهم، بهار.
رهبر، عباسعلی و دیگران (1394)، قدرت نرم، انقلاب اسلامی ایران و بیداری اسلامی، پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال چهارم، شماره 14، (شمارۀ پیاپی 44)، پاییز.
زارع، سعیده و دیگران (1399)، طراحی الگوی امنیت فرهنگی در توسعه پایدار، نوآوری‌های مدیریت آموزشی، دورۀ 16، شمارۀ 1، شمارۀ پیاپی 61، زمستان.
سعیدی، وحید و دیگران (1398)، تحلیل گفتمانی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری فرقه‌نگاری در میان مسلمانان، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال 10، شمارۀ 35، تابستان.
سلیمی، حسین (1390)، مبانی نظری قدرت نرم؛ زمینه‌های اجتماعی قدرت نرم در جهان اسلام، قدرت نرم، سال 1، شمارۀ 4، زمستان.
سیمبر، رضا و دانیال رضاپور (1397)، امنیت فرهنگی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای، سیاست‌پژوهی، دورۀ 5، شماره یازدهم، زمستان.
شایگان، فریبا (1391)، امنیت پایدار از دیدگاه مقام معظم رهبری، آفاق امنیت، سال پنجم، شمارۀ چهاردهم، بهار.
شجاعی‌زند، علیرضا و  حسینعلی قجری، قابلیت‌های تحلیل گفتمان در بررسی پدیده‌های فرهنگی – اندیشه‌ای (با تأکید بر گفتمان هژمونیک شده در انقلاب اسلامی)، فصلنامه علمی پژوهشی متین، شمارۀ40.
شفیعی، جمال و محمد مولایی (1399)، نظریه‌پردازی؛ الگوی راهبردی دین در تولید امنیت فرهنگی، امنیت ملی، دورۀ 10، شمارۀ 36، تابستان.
صادقی‌زاده، سلمان (1400)، تحول پارادایمی در معانی و دلالت‌‏های مفهوم امنیت، مطالعات راهبردی، دورۀ 24، شمارۀ 91، خرداد.
صولتی سروندی، حسین و علیرضا کلانتر مهرجردی (1397)، هویت فرهنگی به مثابۀ گفتمان دفاعی در نظام فکری آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله)، علوم و فنون نظامی، سال پانزدهم، شمارۀ 47، بهار.
عامری گلستانی، حامد و نفیسه‌سادات قادری (1391)، نگاهی گفتمانی به اسلام‌هراسی، پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال دوم، شمارۀ چهارم، زمستان.
عرفان‌منش ایمان (1400)، فرایندشناسی آرامش و امنیت در منظومۀ فکری رهبر انقلاب اسلامی، اسلام و علوم اجتماعی، دورۀ 13، شمارۀ 25، بهار و تابستان.
عیوضی محمدرحیم و دیگران (1395)، مبانی جنگ نرم در اندیشه مقام معظم رهبری، حبل المتین، شماره 14، سال پنجم، بهار.
فرجی، غلام‌حسن (1399)، راهبرد مقاومت فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در اندیشه و عمل آیت‌الله خامنه‌ای، پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال دهم، شمارۀ دوم، تابستان.
لطفیان کریم، ابراهیم و دیگران (1400)، رصد راهبردهای جنگ نرم ماهواره‌ای نظام سلطه علیه جمهوری اسلامی ایران(باتأکیدبر میزان تأثیرگذاری بر نسل جوانان آینده‌ساز)، آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی، دوره 2، شماره 2، شماره پیاپی 5، تابستان.
متقی، ابراهیم (1388)، مدیریت جنگ نرم در فضای عدم تعادل امنیتی، مطالعات بسیج، سال دوازدهم، شمارة 43، تابستان. محرمی، توحید (1397)، آیندۀ امنیت فرهنگی جمهوری اسلامی و تحقق تمدن نوین ایرانی‌اسلامی، مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دورۀ 1، شمارۀ 1، بهار و تابستان.
مرادی رستگار، حمیدرضا و دیگران (1394)، جنگ نرم (جنگ خاموش) تهدیدی علیه امنیت جامعه، دانش انتظامی همدان سال دوم، شماره 4 (پیاپی 7)، زمستان.
مقدمی، محمدتقی (1390)، نظریة تحلیل گفتمان لاکلا و موف و نقد آن، معرفت فرهنگ اجتماعی، سال دوم، شماره دوم، بهار.
مهدی‌پور، آسیه (1399)، بررسی ابعاد و پیامدهای راهبرد مقاومت در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله)، جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دورۀ 8، شمارۀ 2، پاییز و زمستان.
مهدی‌پور، محمد و دیگران (1395)، آن روی سکه جنگ در شاهنامه (بررسی مولفه های جنگ نرم در شاه جنگ روانی رستم)، زبان و ادب فارسی (دانشگاه تبریز) سال 69، شماره 233، بهار و تابستان.
نادرپور، محمدرضا (1397)، گفتمان‌سازی امنیت اجتماعی با تکیه بر آرا و نظرات مقام معظم رهبری، مطالعات راهبردی ناجا، سال سوم، شمارۀ هفتم، بهار.
نائینی، علی‌محمد (1385)، امنیت فرهنگی، نظریه‌ها و رویکردها، مطالعات عملیات روانی پاییز و زمستان، شماره 14.
نائینی، علی‌محمد (1389)، بررسی تطبیقی سه‌گانۀ تهدید سخت، نیمه‌سخت و نرم، راهبرد دفاعی، دورۀ 8، شمارۀ 30، پاییز.
کتاب­ها
بشیر، حسن (1385)، تحلیل گفتمان دریچه‌ای بری کشف ناگفته‌ها، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
حقیقت، صادق (1385)، روش‌شناسی در علوم سیاسی، قم، دانشگاه مفید.
خاکی غلامرضا (1399)، روش تحقیق (با رویکرد پایان‌نامه‌نویسی)، تهران، فوژان.
خلیلی شورینی، سیاوش (1385)، روش‌های تحقیق در علوم انسانی، تهران، یادوارۀ کتاب.
دهقانی فیروزابادی، جلال (1392)، جهانی‌شدن و امنیت فرهنگی جمهوری اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات.
منوچهری، عباس (1387)، رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران، سمت.
یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
بیانات و پیام‌های مقام معظم رهبری
بیانات در دیدار جمعی از آزادگان29/5/1369
بیانات در دیدار جمعی از کارگران و معلمان15/2/1372
بیانات در دیدار جمعی از پاسداران15/10/1373
انتصاب اعضای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی14/9/1375
بیانات در مراسم افتتاحیۀ مانور فرهنگی ـ ورزشی جانبازان و معلولان15/6/1376
بیانات در آغاز هشتمین اجلاس سران کشورهای اسلامی18/9/1376
بیانات در جلسه پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر1379/12/22
بیانات در خطبه‌های نماز جمعۀ تهران‌ 28/2/1380
بیانات در دیدار خانواده‌های شهدای نیروهای مسلح4/7/1380‌
علم عقلانیت بیانات در دیدار کارگزاران نظام‌1386/06/31 
بیانات در دیدار جمعی از روحانیون23/1/1378
بیانات در دیدار جمعی از مردم آذربایجان‌ شرقی28/11/1387
بیانات در دیدار خانواده‌های شهدا و ایثارگران کردستان‌22/2/1388
بیانات در دیدار جمع کثیری از بسیجیان کشور4/9/1388
دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی با رهبر انقلاب23/3/1390
ابلاغ سیاست‌های کلی «جمعیت»30/2/1393
حکم آغاز دورۀ جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی26/7/1393
بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش 19/11/1394
بیانات در مراسم بیست‌ و هفتمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله)14/3/1395
بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در مسابقات بین‌المللی قرآن7/2/1396
بیانیه «گام دوم انقلاب» خطاب به ملت ایران22/11/1397
گزیده‌ای از بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت30/5/1398
بیانات در دیدار مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام26/11/1398
سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران3/1/1399
English
Borisenko, Olga et. al (2017), Cultural Security of the Transboundary in a Globalizing World: A Theoretical and Methodological Analysis, European Research Studies Journal, Volume XX, Special Issue.
Dapeng, Yang et. al (2016), Non-traditional Security: a Study of Endogenous Cultural Security Based on the Buddha Event, 3rd International Conference on Education, Management and Computing Technology (ICEMCT).
Forrest, Scott (2004), Indigenous Identity as a Strategy for Cultural Security, Presented at Northern Research Forum, Plenary on Security, Yellowknife, NWT, September 18.
Gray, Colin S. (2011), HARD POWER AND SOFT POWER: THE UTILITY OF MILITARY FORCE AS AN INSTRUMENT OF POLICY IN THE 21ST CENTURY, STRATEGIC STUDIES INSTITUTE.
Han, Lin (2014), Chinese Cultural Security in the Information Communication Era, Focus Asia Perspective & Analysis, No. 6 February.
Jørgensen, Marianne & Lousie J. Phillips (2002), Discourse Analysis as Theory and Method, SAGE Publications.
King, Gary and Christopher J.L. Murray (2001-2002). Rethinking Human Security. Political Science Quarterly, volume 116, n 4.
Laclau, Ernesto & Chantal Mouffe (1985), Hegemony and socialist strategy: Towards a radical democratic politics. London, Verso.
Li, Jianjun et. al (2020), Study of situation awareness of cultural security based on social media analysis, International Journal of Distributed Sensor Networks, Vol. 16(1).
Marshal, Gordon (2009) Oxford Dictionary of Sociology, Oxford: Oxford University Press.
Mouffe Chantal (2008). Critique as Counter-Hegemonic Intervention. Transversal multilingual webjournal. Vienna: European Institute for Progressive Cultural Policies. http://eipcp.net/transversal/0808/mouffe/en/print.
Nye, Joseph S. (1990), Soft Power, Foreign Policy, No. 80, Twentieth Anniversary.
Nye, Joseph S (2004) Soft Power: The Means to Success in World Politics. New York, Public Affairs
Nye, Joseph S. 2003. Understanding International Conflicts. New York: Longman.
Nye, Joseph S. 2005. ‘On the Rise and Fall of American Soft Power’, New Perspectives Quarterly, 22, 3.
Nye, Joseph S. 2011. The Future of Power. New York: Public Affairs.
Nye, Joseph S. (2021): Soft power: the evolution of a concept, Journal of Political Power, Published online: 10 Feb, https://doi.org/10.1080/2158379X.2021.1879572.
Prasad, Dilli Poudel1 and Tor Halfdan Aase (2015), Discourse Analysis as a Means to Scrutinize REDD+: An Issue of Current Forest Management Debate of Nepal, Journal of Forest and Livelihood, 13, (1), May.
Pasic, Amir (1998), Culture, Identity, and Security: An Overview, PROJECT ON WORLD SECURITY ROCKEFELLER BROTHERS FUND, Rockefeller Brothers Fund, Inc.
Price, Monroe (2012), Iran and the Soft War, International Journal of Communication, 6
Sabet, Farzan & Roozbeh Safshekan (2013), Soft War: A New Episode in the Old Conflflicts Between Iran and the United States, Soft War: A New Episode in the Old Conflicts Between.
Smith, Anna Marie (1998), LACLAU AND MOUFFE The radical democratic imaginary, London & New York, Routledge.
Smith, Gayle E. (2008), In Search of Sustainable Security Linking National Security, Human Security, and Collective Security to Protect America and Our World, Center of American Progress, June.
Torfing, Jacob (1999), New theories of Discourse: Laclau, Mouffe and Žižek . Oxford: Blackwell.
Wæver, Ole et.al. (1993), Identity, Migration & the New Security Agenda in Europe, Denmark, St. Martin's Press.