بایسته‌های عدالتخواهی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب

رضا رستمی[1]، محمدصادق نصراللهی[2]

چکیده:

امروزه در فضای عمومی کشور شاهد مباحث مختلفی در زمینه عدالتخواهی هستیم که گاه افراط و تفریط‌ها یا دوگانه‌های نظری مانند عدالت-ولایت یا عدالت-مواسات نیز مشاهده می‌گردد. فهم راهبردها و سخنان رهبر معظم انقلاب در زمینه عدالتخواهی با توجه به جایگاه شرعی و سیاسی ایشان، برای عموم مردم و مخصوصاً نخبگان و فعالان عرصه عدالت و مطالبه‌گری ضروری است. مقاله حاضر به دنبال دستیابی به پاسخ این سوال است که «بایسته‌های عدالتخواهی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب چه مواردی است؟» در این مقاله از روش تحلیل مضمون برای تحلیل سخنان رهبر انقلاب استفاده شده‌است. با اجرای مراحل این روش و با کدگذاری نقل قول‌هایی از سخنان رهبری در  باب عدالتخواهی، 121مضمون پایه، 18مضمون سازمان‌دهنده و 7مضمون فراگیر استخراج شده‌است. هفت مضمون فراگیری که از تحلیل مضمونی بایسته‌های عدالتخواهی از دیدگاه رهبری به دست آمده‌است عبارتنداز: 1-عدالتخواهی مستمر و شجاعانه 2-نظریه‌پردازی عدالتخواهی مبتنی بر تعالیم اسلامی 3-گفتمان‌سازی عدالتخواهی 4-عدالتخواهی معنویت‌گرا 5-عدالتخواهی عقلانیت‌گرا 6-توجه به پیشرفت نسبی عدالت در جمهوری اسلامی 7-عدالتخواهیِ تقویت کننده نظام اسلامی. همچنین «عدالتخواهی انقلابی» به عنوان هسته و مقوله محوری این مقاله می‌باشد که می‌توان آن را درون‌مایه عدالتخواهی از دیدگاه رهبر انقلاب دانست.

واژگان کلیدی: رهبر معظم انقلاب، عدالتخواهی، عدالتخواهی انقلابی، عدالت اجتماعی، مطالبه‌گری.

1-مقدمه و بیان مسئله

1-1-مقدمه موضوع

انقلاب اسلامی ایران در سال1357در منطقه مهم خاورمیانه و در مقابل چشم ابرقدرت ها با شعارهای اسلامی و عدالتخواهانه و مبارزه با ظلم به وقوع پیوست و نوید شرایطی جدید را به مردم ایران و حتی منطقه و جهان داد. مردم ما با پیروزی انقلاب اسلامی به داشتن زندگی در پرتو معنویت و به دور از ظلم و بی‌عدالتی و اجرای عدالت اجتماعی امیدوار گشتند. نظام اسلامی نیز مبارزه با بی‌عدالتی را سرلوحه کار خود قرار داد. اما در این سالیان همواره با چالش هایی روبرو بوده‌ایم که مانع رسیدن به نقطه موردنظر در زمینه عدالت اجتماعی گشته‌است. آیت الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی با توجه به حساسیت و اهمیت موضوع عدالت و عدالتخواهی، در سال‌های مختلف از ابتدای رهبری‌شان تاکنون سعی در هدایت افکار عمومی و جهت‌دهی درست به مسئولان، نخبگان و عموم مردم در این موضوع داشته‌اند. برای همگان و مخصوصا قشر دغدغه مند و انقلابی جامعه که هم حقیقتاً دغدغه عدالت دارند و هم خود را ملتزم به منویات رهبر انقلاب می‌دانند بسیار ضروری است که به آراء ایشان در این مورد مراجعه نمایند تا تکلیف و وظایفشان را بهتر بشناسند و در دام اشتباهات و غلط کاری‌ها نیفتند. در این مقاله ما به دنبال استخراج نظرات ایشان در باب عدالتخواهی هستیم تا تکلیف و وظایفمان مشخص و گامی به سوی عدالتخواهی واقعی و تحقق عدالت برداشته شود.

2-1-اهمیت موضوع

شعار عدالت یکی از قدیمی‌ترین خواسته‌ها ومطالبات انسان‌ها در طول تاریخ بوده است. در واقع ریشه عدالتخواهی در انسان را باید در فطرت حق‌گرای او جستجو نمود. در آموزه‌های دینی ما نیز از طرق متعدد و مختلفی بر روی این موضوع تکیه شده‌است تا جایی که در قرآن هدف بعثت پیامبران برپایی عدل و قسط در جامعه انسانی بیان شده است: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» (سوره حدید، آیه25)

در روایات متعدد معصومین(ع)نیز شاهد مطرح شدن ابعاد مختلف عدالت و اهمیت آن و توصیه و دستور نسبت به این مبحث و تلاش برای رسیدن به آن می‌باشیم. پیامبر اکرم(ص) خلقت تکوینی عالم و برقراری و پایداری آسمان و زمین را به سبب عدل می‌دانند: «بِالْعَدْلِ قَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْض‌». (ابن ابی جمهور، 1403ق، ج4، ص103) امیرالمومنین(ع) نیز  محوریت عدالت در زندگی انسان‌ها و در اسلام را بیان می‌نمایند: «جَعَلَ اللهُ سُبْحَانَهُ اَلْعَدْلَ قِوَاماً لِلْأَنَامِ وَ تَنْزِیهاً مِنَ الْمَظَالِم وَ الْآثَامِ وَ تَسْنِیَةً لِلْإِسْلاَمِ». «خدای سبحان عدالت را مایه برپایی انسان‌ها [و ستون زندگانی آن‌ها] و سبب پاکی از ستمکاری‌ها و گناهان و روشنی چراغ اسلام قرار داده‌است.» (الآمدی، 1429ق، ص335) همچنین ایشان در اهمیت عدالت و رابطه آن با ایمان می‌فرمایند: «العَدلُ رأسُ الایمانِ، جَماعُ الاحسانِ، و اعلی مراتبِ الایمان» عدل در رأس ایمان قرار داد و مجموعه احسان و بالاترین مراتب ایمان می باشد. (محمدی ری شهری، ۱۳۶۲، ص۸۱)

از طرف دیگر در بعد اجرایی عدالت و مخصوصا عدالت اجتماعی که مربوط به سطح جامعه و همچنین حکومت می‌شود نیز شاهد اهمیت فوق‌العاده عدالت در روایات هستیم به‌طوری‌که پیامبر اکرم می‌فرمایند: «یک ساعت به عدالت رفتار کردن بهتر از هفتاد سال عبادت است؛ که شب‌هایش را بیدار و روزهایش را روزه‌دار باشد، و یک ساعت حکم به ظلم کردن نزد خدا از گناهان شصت سال سخت‌تر و بزرگتر است.» (طبرسی، 1379، ج1، ص671)

اهمیت موضوع عدالت وقسط (یعنی عدالت اجتماعی) به‌حدی است که یکی از اصلی‌ترین ثمرات ظهور منجی عالم بشریت امام زمان(عج) برقراری عدالت جهانی برشمرده شده‌است و اصلا حکومت امام زمان(عج) به حکومت عدل معروف بوده و وعده عدالت جهانی و همه‌جانبه در دوره ایشان داده شده‌است. برای مثال حدیث معروف «یَملَأُ الله بِهِ الاَرضَ قِسطاً وَ عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً و جَوراً» (شیخ صدوق، 1405ق، ص377) این وعده را بیان می‌نماید. اهمیت عدالت در اسلام تا به آنجاست که هیچ قانونی در نظام اسلام نیست، مگر این که از عدل سرچشمه گرفته است. لذا عدالت در اسلام از اصولی است که تخصیص‌بردار نیست. (سبحانی، 1362، ص418-419)

البته تعالیم اسلام و معصومین(ع) فقط در پی عادل شدن فرد فرد جامعه نمی‌باشد بلکه به دنبال تربیت انسان‌هایی است که نه تنها عادل هستند بلکه عدالتخواه بوده، دیگران را به عدالت دعوت می‌کنند، با بی‌عدالتی و ظلم مبارزه می‌کنند، قسط و عدل را در جامعه برپا می‌دارند و عدالت اجتماعی را محقق می‌سازند. شهید مطهری با توجه به این مطلب در مورد امیرالمومنین(ع) می‌فرماید:«آن نوع عدالت مولا که قاتلش شناخته شد، در حقیقت فلسفه اجتماعی او و نوع تفکر مخصوصی بود که در عدالت اجتماعی اسلامی داشت … او تنها عادل نبود، عدالتخواه بود. فرق است بین عادل و عدالتخواه، همان طوری که فرق است بین آزاد و آزادی‌خواه … باز مثل اینکه یکی صالح است و دیگری اصلاح طلب. در آیه کریمه قرآن آیه135سوره نساء می‌فرماید: «کونوا قوامین بالقسط»  قیام به قسط یعنی اقامه و به‌پاداشتن عدل، و این غیر از عادل بودن از جنبه شخصی است.» (مطهری، 1377، ص224)

در انقلاب اسلامی مردم ایران نیز یکی از خواسته‌های اصلی مردم که آن هارا به قیام بر ضد رژیم پهلوی واداشت همین مسئله عدالت بود و حکومت جمهوری اسلامی ‌به عنوان حکومتی اسلامی و برخاسته از این حرکت مردمی ‌طبق گفته امام خمینی(ره)و سایر بزرگان آن با عدالت معنا می‌یابد و به دنبال تحقق عدالت به معنای حداکثری آن می‌باشد. امام خمینی(ره)درباره هدف نظام اسلامی می‌فرمایند:« میل همه ما این است که ما یک حکومتی داشته باشیم؛ همان‌جور حکومت‌هایی که در صدر اسلام بود که عدالت بود، همه‌اش عدالت بود. (صحیفه امام، ج8، ص416) آیت الله خامنه‌ای نیز  عدالت را همه حیثیت و وجود نظام می‌دانند که نشان‌دهنده اهمیت و ارزش فوق‌العاده و متمایز عدالت در نظام جمهوری اسلامی است. ایشان می‌فرمایند: «گفتمان عدالت، یک گفتمان اساسى است و همه چیز ماست. منهاى آن، جمهورى اسلامى هیچ حرفى براى گفتن نخواهد داشت.» (رهبر انقلاب، 10/8/1383) در این زمینه شهید آیت الله مطهری نسبت به اجرا نشدن عدالت در نظام اسلامی هشدار داده و آن را باعث نابودی انقلاب اسلامی می‌داند: «من تاکید می‌کنم اگر انقلاب ما در مسیر برقراری عدالت اجتماعی به پیش نرود، مطمئنا به نتیجه نخواهدرسید و این خطر هست که انقلاب دیگری با ماهیت دیگری جای آن را بگیرد.» (مطهری، 1372، ص60)

3-1-ضرورت موضوع

در فضای امروز جامعه عدالتخواهی موضوع گفتگوها و موضع‌گیری های بسیاری از اشخاص و گروه‌ها قرارگرفته‌است که هرکدام از زاویه‌ای به این مبحث می‌نگرند و بعضا وارد مناقشات نظری و عملی با یکدیگر می‌شوند. این گروه‌ها هرکدام روشی را برای مطالبه عدالت درپیش گرفته‌اند و شاهد افراط و تفریط‌هایی نیز در امر عدالتخواهی هستیم. عده‌ای با رویکردی محافظه‌کارانه حاضر به پذیرش بسیاری از واقعیت‌ها و مطالبه‌گری از مسئولین نبوده و در پی توجیه بسیاری از بی‌عدالتی ها هستند. در مقابل عده‌ای هستند که به اسم عدالتخواهی دست به کارهای خلاف قانون و حتی غیرشرعی مانند تهمت و هتک حرمت و آبروی افراد بدون ارائه سند و مدرک می‌زنند. در ابعاد حقوقی و قانونی هم مباحثی مانند سوت زنی و گزارشگری فساد مطرح می‌شود که نیازمند بررسی از منظر ابعاد نظری و شیوه اجرایی می‌باشند.

مسئله مهمی‌ که با توجه به این شرایط برای هر فرد و جریان انقلابی و دغدغه‌مندی- به خصوص برای قشر نخبه دانشجو- مهم به نظر می‌رسد شناخت افراط و تفریط‌ها و مشخص کردن نسبت خود با این جریانات و بررسی میزان تطابق رفتار آن‌ها با عدالتخواهی حقیقی و همچنین فهم وظیفه و تکلیف خود در این زمینه می‌باشد. برای دستیابی به این هدف، رجوع به سخنان رهبر انقلاب به عنوان ولی جامعه و همچنین پرچمدار عدالتخواهی بسیار ضروری به‌نظر می‌رسد.

4-1-جایگاه سخنان رهبری در بحث

یکی از مباحث مطروحه در بیانات رهبر انقلاب در مواضع مختلف، موضوع بایسته‌ها و ملزومات عدالتخواهی می‌باشد. ایشان مخاطب سخنان خود را حول این موضوع، طیف گسترده ای از دولتمردان تا دانشجویان و تک تک مردم در نظر گرفته‌اند و توصیه های عمومی‌ و اختصاصی برای هرکدام داشته اند. مطالعه و استخراج نظرات رهبری از جهت جایگاه شرعی، قانونی و سیاسی ایشان و نقشی که در جهت‌دهی و هدایت و راهبری فکری و عملی جامعه دارند-آن هم در موضوع مهمی مثل عدالتخواهی-از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

5-1-مسئله پژوهش

این پژوهش به دنبال آن است که از خلال سخنان رهبر انقلاب بایسته‌های عدالتخواهی صحیح و نقش‌آفرینی در زمینه تحقق عدالت را استخراج نماید و مشخص سازد که یک فرد، تشکل و یا جامعه عدالتخواه باید چه نکاتی را سرلوحه کار خود قرار دهد و از چه آفات وانحرافاتی پرهیز نماید تا عدالتخواهی حقیقی را دنبال کند و به سمت تحقق عدالت گام بردارد. بنابراین، پرسش پژوهش حاضر این است:«بایسته های عدالتخواهی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب چه مواردی است؟»

2-ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش

1-2-ادبیات نظری

در طول تاریخ، مفهوم عدالت تحول بسیاری داشته و جنبه های مختلفی از روابط اجتماعی انسان‌ها را ارزش‌گذاری کرده است. در یک دوره تاریخی، عدالت به معنای اعمال تنبیه و در دوره‌ای دیگر به معنای برخورداری از منابع جامعه است. در یک گفتمان عدالت به معنای اجرای قوانین الهی و در گفتمانی دیگر به معنای اجرای خواست و قوانین عرفی توده هاست. (وحیدنیا و همکاران، 1389، ص10)

مهم‌ترین و گسترده‌ترین نظریه های پیش معاصر در میان فلاسفه یونانی، نوشته‌های افلاطون و ارسطو است. در اندیشه افلاطون، اگر هر فرد به کاری مشغول باشد که برای آن ساخته شده و استعداد طبیعی اش را دارد، عدالت اجتماعی محقق شده است.(جمشیدی‌ها و دیباجی فروشانی، 1394، ص87) در اندیشه ارسطو عدالت یعنی: با گزینه مساوی، مساوی برخورد کردن و با گزینه نامساوی، نامساوی برخورد کردن. آدمی در صورتی می‌تواند ـ فی‌المثل ـ با گزینه مساوی، به طور مساوی برخورد کند که سیاست بی‌طرفی را حفظ نماید و با حفظ بی‌طرفی، به قانون مراجعه کند. در این صورت است که عدالت رعایت شده است. (Stanley Benn, 1967, p299)

نخستین فردی که در آستانه مدرنیته به تعریف عدالت پرداخته است، فیلسوف انگلیسی، توماس هابز است. به اعتقاد هابز عدالت در حالت طبیعی، وجود ندارد و زمانی که قرارداد اجتماعی بسته شد افراد از همۀ حقوق طبیعی خود چشم می‌پوشند و آن را به شخص حاکم تفویض می‌کنند و اطاعت بی قید و شرط او را گردن می‌نهند. بدین ترتیب، لازمه تعریف هابز از عدالت این است که چنانچه مردم از اطاعت از فرمانروا سرباز زنند، مرتکب نقض عهد و بی‌عدالتی شده اند. در مقابل، از آنجایی که فرمانروا هیچ عهدی را در قبال مردم نپذیرفته، مفهوم بی‌عدالتی در مورد وی بی‌ربط است. کارهای فرمانروا را در هیچ وضعیتی نمی توان غیرعادلانه توصیف کرد. (هابز،1380، ص220) برتراند راسل معتقد است که عدالت عبارت است از هر چیزی، که اکثریت مردم آن را عادل بدانند. (راسل،1341،ص۴۳) در عصر حاضر، فیلسوفی که در این حیطه کار کرده‌است جان رالز آمریکایی است. رالز نظریه خویش را مربوط به عدالت توزیعی می‌داند. عدالت توزیعی مربوط به شیوه تقسیم موارد خیر و مطلوب میان افرادی است که در پیدایش آنها نقش داشته‌اند و در نتیجه پیش از تقسیم، هر یک از آن‌ها نسبت به سهم خویش ادعایی مشروع دارند. از آن‌جایی که زندگی اجتماعی در دید رالز، نظام همکاری میان افراد است و همگان در پیدایش منافع حاصل از زندگی اجتماعی شریک‌اند، تقسیم منافع و بهره‌های زندگی اجتماعی، جزو موضوعات عدالت توزیعی است. (جمشیدی‌ها و دیباجی فروشانی، 1394، ص89)

همچنین در طول تاریخ شاهد حرکت‌ها و جنبش‌ها و حتی انقلاب‌هایی بوده‌ایم که صبغه عدالتخواهانه داشته و شعارهای حاوی عدالت سرداده‌اند. مثلا انقلاب کبیر فرانسه که در سال 1789 آغاز شد و یکی از بزرگترین انقلاب‌های تاریخ به شمار می‌رود در مقابل ظلم و ستم اشراف و طبقه حاکم و حکومت پادشاهی لویی شانزدهم شکل گرفت و مردم به دنبال عدالت بودند که خود را در شعار معروف این انقلاب یعنی آزادی، برابری و برادری نشان می‌دهد و عاقبت نیز لویی شانزدهم را اعدام کردند و حکومت جمهوری در فرانسه شکل گرفت. انقلاب شوروی در سال 1917 هم در مقابل حکومت پادشاهی تزاری شکل گرفت که شعارهای کمونیستی در جهت عدالت و توزیع برابر ثروت و مالکیت عمومی شعار اصلی آن بود.

در سال های اخیر نیز شاهد جنبش های اجتماعی در کشورهای مختلف مخصوصا در غرب بوده‌ایم که رنگ و بوی عدالتخواهی دارند و در اعتراض به نظام سرمایه‌داری شکل گرفته‌اند و خواستار تغییر مناسبات حاکم بر نظام سرمایه‌داری جهانی هستند. به عنوان نمونه می‌توان به جنبش اعتراضی سیاتل در سال1999 اشاره کرد.

جنبش جهانی اعتراض، نخستین تظاهرات بزرگ خود را در سیاتل در شرایطی برگـزار کـرد که در مـاه نوامبر سـال 1999، دولت هایی که سـازمان تجارت جهانی را تشـکیل می دهند، گرد هم آمده بودنـد تا تلاش کنند جهش جدیدی بـه تجارت آزاد جهانی بدهند. ، محکم ترین ادعای اعتراض کننده‌ها این بود که شرکت‌ها اکنون کنترل جهان را در دست دارند. مخالفت اصلی جنبش ضدجهانی‌سازی، با نهادهای مالی بین المللی و شـرکت های چند ملیتی اسـت که بنگاه‌ها، منابع طبیعی و منابع انسانی کشورهای دیگر را استثمار می کنند.(دانش‌نیا و حسینی، 1394، ص125)

همچنین جنبش تسخیر وال استریت که در سال2012 در خیابان های آمریکا شکل گرفت نیز در اعتراض به نظام سرمایه‌داری غرب و شکاف فاحش طبقاتی میان فقرا و ثروتمندان بود. این جنبش شعار خود را 99درصد فقیر در مقابل یک درصد مرفه و سرمایه دار قرار داد. این جنبش نیز خواهان برقراری عدالت و بازتوزیع عادلانه ثروت و دخالت دولت در جهت کمک به قشر ضعیف جامعه بود. جنبش جلیقه زردها در فرانسه که در یکی دوسال اخیر بسیار گسترده شد نیز حرکتی عدالتخواهانه و در مخالفت با نظام سرمایه‌داری بود که تا مدت‌ها ادامه داشت و اکنون هم آتش زیر خاکستر بوده و هرازچندگاهی بروز می‌یابد. البته هربار هم با برخورد خشن و سرکوب پلیس و نیروهای امنیتی مواجه شده‌است.

این نمونه‌ها  نشان می‌دهد که عدالت و حس عدالتخواهی یک خواسته فطری انسانی است که در همه افراد و جوامع وجود دارد و آن‌ها را به فعالیت و جنبش وامی‌دارد.

از طرف دیگر در جهان اسلام نیز موضوع عدالت و تعاریف و ابعاد آن مورد توجه اندیشمندان رشته‌های گوناگون علمی مانند فلسفه و کلام و تفسیر و فقه بوده است. برای مثال عدالت از دید فارابی، عدالت عقلی یا عدالت مبتنی بر حکمت است. چنین عدالتی بر وحی و دین به مفهوم خاص خود نیز منطبق است. بنابراین، در اینجا نیز عدالت محور هماهنگی میان عقل و شرع است.(جمشیدی،1380، ص299) عدل در معنای عام آن، بدین معناست که انسان هرگونه فضیلتی را بین خود و دیگری به کار گیرد، چه در تقسیم خوبی‌ها و نیکی‌ها و چه در حفظ و نگهداری آن قسمت و نصیب. (الفارابی، 1364، ص74)

 در بین عالمان اسلامی معاصر شهید مطهری این تعریف از عدالت را مطرح می‌نماید:«رعایت حقوق افراد و اعطای حق به ذی حق». عدل در این معنا در برابر ظلم (پایمال کردن حق دیگران) قرار گرفته و آنچه همواره باید در قوانین بشری به معنای عدالت اجتماعی رعایت شده و همگان آن را محترم بشمارند همین معناست. (مطهری، 1377، ص82) الگویی که می‌تواند هم در حوزه عدالت فردی و هم در بعد اجتماعی آن به کار گرفته‌شود، این تعریف (رعایت حقوق) است که بنا بر مساوات در قانون افراد بشر باید به یک چشم نگاه شوند، قانون بین افراد تبعیض قایل نشود؛ بلکه استحقاق‌ها را رعایت کند. افرادی که از لحاظ خلقت در شرایط مساوی هستند، قانون باید با آنها به مساوات رفتار کند. (مطهری،1377، ص312)

شهید سید محمدباقر صدر عدالت اجتماعی را صراط مستقیم در درون جامعه می‌داند. راهی که ویژگی اساسی آن وسطیت، اعتدال و فقدان انحراف است. پس دوری از هرگونه انحراف در مسیر حق و در مسیر طبیعی و جایگاه حقیقی امور زندگانی در جمع و استقامت بر آن گونه‌ای که توازن و تناسب و اعتدال واقعی بر جمیع حکم‌فرما گردد و جمع و اجتماع تعدیل به وسط گردند عدالت اجتماعی است. (صدر، 1362، ص9)

علامه طباطبایی نیز در تفسیر المیزان نظرات خود را درباره عدالت اجتماعی بیان داشته‌است:«عدالت اجتماعی عبارت از این است که با هریک از افراد جامعه طوری رفتار شود که مستحق آن است و در جایی جای داده شود که سزاوار آن است و این خصلتی اجتماعی است که فرد فرد مکلفین مامور به انجام آن‌اند، به این معنا که خدای سبحان دستور می‌دهد هر یک از افراد اجتماع عدالت را بیاورد. هم فرد فرد مامور به اقامه این حکم‌اند و هم جامعه که حکومت عهده‌دار زمام آن است. (علامه سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج24، سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران، کانون انتشارات محمدی، ج سوم1362)

2-2-پیشینه پژوهش

جدول شماره1-پیشینه پژوهش

وجه نوآوری مقاله حاضر نسبت به مطالعات پیشین: مطالعات پیشین مربوط به سال‌های گذشته هستند که سخنان رهبری را تا دهه 80 یا نهایتا تا سال 1392مورد بررسی قرار داده‌اند. در حالی که در مقاله حاضر بیانات رهبر معظم انقلاب از ابتدای رهبری ایشان تا مهرماه سال 1399 مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته‌است که به‌روز و جدید بودن آن را نشان می‌دهد. همچنین در مطالعات پیشین شاهد هستیم که عمدتا کلیت موضوع عدالت و بخش‌های مختلفی از آن در سخنان رهبر انقلاب بررسی شده‌اند و به طور اختصاصی و کاربردی به موضوع عدالتخواهی پرداخته نشده است.در صورتی که در مقاله حاضر به طور خاص به موضوع عدالتخواهی و بایسته‌های آن از دیدگاه رهبر انقلاب پرداخته شده‌است و نه موضوعات دیگر حوزه عدالت مانند بحث های نظری یا اهمیت آن. علاوه براین، در مطالعات پیشین عمدتا شاهد این هستیم که سخنان و بیانات رهبر انقلاب جمع آوری شده و ذیل عناوینی آورده شده‌اند و کمتر شاهد تحلیل روشمندی هستیم که نتایج منسجمی ارائه دهد. در مقاله حاضر با استفاده از جستجوی کلیدواژه‌ای، سخنان رهبری در زمینه عدالتخواهی به صورتی هدفمند انتخاب شده‌اند و سپس با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمون به شبکه مضامین عدالتخواهی از دیدگاه رهبری رسیده‌ایم که دارای انسجامی شبکه‌ای و مشخص کردن مفاهیم اصلی و فرعی است و ربط و نسبت میان مفاهیم را نشان می‌دهد.

3-روش پژوهش

این مقاله، تحقیقی کیفی و از نوع پژوهش‌های کاربردی است. جمع‌آوری داده‌های پژوهش در این نوشتار مبتنی بر متن‌کاوی است. برای این کار با نمونه گیری هدفمند، هفت کلیدواژه‌ مرتبط با بحث عدالتخواهی را در پایگاه اینترنتی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای به نشانی WWW.KHAMENEI.IR از ابتدای رهبری ایشان در سال1368تا مهرماه1399جستجو کردیم. کلیدواژه ها عبارتند از: عدالت اجتماعی-گفتمان عدالت-عدالت و پیشرفت-جنبش عدالتخواهی-معنویت، عقلانیت، عدالت-گفتمان سازی-آرمانخواهی. از این طریق گزاره ها و سخنان رهبری در این موضوعات استخراج شده و به عنوان نقل قول و داده های اولیه درنظر گرفته شدند. پس از طی فرایند تحلیل مضامین، ما به شبکه‌هایی از مفاهیم که دارای سطح‌بندی هستند می‌رسیم.

 برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل مضمونی استفاده شده است. ﻳﻜﻲ از روش‌ﻫﺎی ﺳﺎده و ﻛﺎرآﻣﺪ ﺗﺤﻠﻴل ﻛﻴﻔﻲ، ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻀﻤﻮن اﺳﺖ. در واﻗﻊ، تحلیل مضمون اوﻟﻴﻦ روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻴﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎید ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ. اﻳﻦ روش، ﻣﻬﺎرت‌ﻫﺎی اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮای ﺑﺴﻴﺎری از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎی ﻛﻴﻔﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. (Holloway & Todres, 2003, p346) به طور کلی تحلیل مضمون روشی است برای دیدن متن، برداشت و درک مناسب از اطلاعات ظاهراً نامرتبط، تحلیل اطلاعات کیفی، مشاهده نظام مند شخص، تعامل، گروه، موقعیت، سازمان و یا فرهنگ، تبدیل داده های کیفی به داده های کمی. (شیخ‌زاده، 1390، ص153) این روش در حداقل خود داده‌ها را سازماندهی و در قالب جزییات توصیف می‌کند. اما می‌تواند از این فراتر رفته و جنبه‌های مختلف موضوع پژوهش را تفسیر کند. (کمالی، 1397، ص191)تحلیل مضمون روشی برای تعیین، تحلیل و بیان الگوهای (مضامین) موجود درون داده‌هاست.

شبکه مضامین روش مناسبی در تحلیل مضمون است که آتراید- استرلینگ (Attride-Stirling) آن را توسعه داده‌است. شبکه مضامین، بر اساس روندی مشخص، پایین ترین سطح قضایای پدیده را از متن بیرون می کشد (مضامین پایه)؛ سپس با دسته بندی این مضامین پایه ای و تلخیص آنها به اصول مجردتر و انتزاعی تر دست پیدا می کند(مضامین سازمان دهنده)؛ در قدم سوم این مضامین عالی در قالب استعاره های اساسی گنجانده شده و به صورت مضامین حاکم بر کل متن در می آیند.(مضامین فراگیر) سپس این مضامین به صورت نقشه های شبکه تارنما، رسم و مضامین برجسته هر یک از این سه سطح همراه با روابط میان آنها نشان داده می‌شود.(Attride-Stirling, 2001, p388-389)

ﻣﻀﻤﻮن، اﻟﮕﻮﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در داده ﻫﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ‌ﺷﻮد و ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻲ ﭘﺮدازد. ( Boyatzis, 1998, p4) به‌طور کلی مضمون ویژگی ﺗﻜﺮاری و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰی در ﻣﺘﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ نشان دﻫﻨﺪه درک و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﺎﺻﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﺆاﻻت ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ. (King & Harrocks, 2010, p150)

شناخت مضمون، یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مراحل در پژوهش‌های کیفی است و به عبارتی، قلب تحلیل مضمون است. شعور متعارف، ارزش های محقق، جهت گیری ها و سؤالات تحقیق و تجربه ی محقق درباره موضوع، در نحوه شناخت مضامین، تأثیر می‌گذارد. (Braun & Clarke,2006, p78)

در روش تحلیل مضمون تلاش می‌شود از متن به مضامین پایه ای، مضامین سازمان دهنده و مضامین فراگیر دست پیدا کنیم و سه مرحله تجزیه متن، تبدیل مضامین و کشف و توصیف شبکه مضامین را طی می‌کنیم.

4-جمع آوری و تحلیل داده ها

1-4-تجزیه متن

در گام اول از تحلیل مضمونی لازم است از متن اصلی مضمون های پایه ای استخراج شود. در اینجا متن اصلی نقل قول هایی از رهبر انقلاب اسلامی است که از 38سخنرانی ایشان به صورت هدفمند گزینش شده است.  با جستجوی هفت کلیدواژه: «عدالت اجتماعی»، «گفتمان عدالت»، «عدالت و پیشرفت»، «جنبش عدالتخواهی»، «معنویت، عقلانیت، عدالت»، «گفتمان سازی» و «آرمانخواهی» به نقل قول ها دست پیدا کرده‌ایم. هر کدام از این نقل قول ها حاوی مضمونی است که با خواندن آن متن مستقیما به ذهن متبادر می‌گردد. این مضامین که «مضامین پایه‌ای» نامیده می‌شوند، از متن اصلی استخراج شده‌اند. برای نمونه یکی از نقل قول ها و استخراج مفاهیم پایه در جدول زیر نشان داده شده‌است و از آوردن همه نقل قول ها به خاطر طولانی شدن مقاله، صرف نظر می‌کنیم.

جدول شماره 2-نمونه تبدیل نقل قول ها به مضامین پایه‌ای

در این مرحله، 121مضمون پایه از سخنان رهبر انقلاب احصا شده‌است که در پیوست مقاله به طور کامل ذکر شده است.

2-4-تبدیل مضامین

پس از دست یافتن به مضامین پایه‌ای اکنون نوبت آن می‌رسد که مضامین سازمان‌دهنده با توجه به مضامین پایه‌ای انتزاع شوند. در این مرحله 18مضمون سازمان‌دهنده استخراج شده‌است که به عنوان نمونه یک مورد در جدول زیر آورده شده است:

جدول شماره 3-نمونه تبدیل مضامین پایه به مضامین سازمان‌دهنده

3-4-کشف و توصیف شبکه مضامین

 با بررسی و تحلیل مضامین مرتبط با عدالتخواهی به 7 مضمون فراگیر می رسیم که در جدول زیر یک مورد نمونه از تبدیل مضامین سازمان دهنده به فراگیر آورده شده است: که در ادامه توضیح داده می‌شود:

جدول شماره 4-نمونه تبدیل مضامین سازمان‌دهنده به مضامین فراگیر

5-بحث،  نتیجه‌گیری و پیشنهادها

1-5-بحث و نتیجه‌گیری

در این مقاله سعی شد با توجه به اهمیت موضوع و همچنین جایگاه سخنان رهبری انقلاب در بحث عدالتخواهی که توجه به آن‌ها ضروری است از دل سخنان ایشان بایسته‌های عدالتخواهی استخراج گردد. برای این کار از روش تحلیل مضمون استفاده شد تا مضامین اصلی و کلان سخنان رهبری در این زمینه مشخص گردد و ما را به الگویی برای توضیح ساختار و منطق کلی متن برساند.

با به کارگیری روش تحلیل مضمون به 7 مضمون فراگیر از سخنان رهبری در مورد عدالتخواهی رسیدیم که عبارتند از: 1-عدالتخواهی مستمر و شجاعانه2-نظریه پردازی عدالتخواهی مبتنی بر تعالیم اسلامی3-گفتمان‌سازی عدالتخواهی4-عدالتخواهی معنویت‌گرا5-عدالتخواهی عقلانیت‌گرا 6-توجه به پیشرفت نسبی عدالت در جمهوری اسلامی7-عدالتخواهیِ تقویت کننده نظام اسلامی

با بررسی سخنان رهبر انقلاب و مضامین اصلی آن می‌توان درون‌مایه عدالتخواهی از دیدگاه ایشان را در کلیدواژه «عدالتخواهی انقلابی» خلاصه کرد  که هسته و مقوله محوری ما در این مقاله می‌باشد. اگر عدالتخواهی صبغه انقلابی داشته باشد و عدالتخواهان هم شخصیت انقلابی داشته باشند و هم انقلابی عمل کنند در این صورت است که عدالتخواهی موردنظر تحقق می‌یابد و مضامین فراگیری هم که در این مقاله استخراج شده است درون آن می‌گنجد. عدالتخواهان انقلابی با شجاعت و استمرار در این راه قدم برمی‌دارند، با اعتقاد راسخ به مبانی اسلامی و انقلابی به دنبال کار تئوریک و نظریه‌پردازی در زمینه عدالتخواهی هستند، تلاش خود را در جهت بسط گفتمان عدالتخواهی در جامعه مصروف می‌دارند، در اعمال خود رضایت الهی و معنویت را موردتوجه قرار می‌دهند، در کارهای عدالتخواهانه همواره عقلانیت انقلابی و دوری از افراط و تفریط را سرلوحه کار خود قرار می‌دهند، فقط به مشکلات کشور نگاه نمی‌کنند بلکه پیشرفت‌ها و کارهای خوب نظام در زمینه عدالت را هم مورد توجه قرار می‌دهند و بالاخره با اعتقاد راسخ به انقلاب اسلامی، عدالتخواهی را در جهت تقویت نظام اسلامی و تحقق آرمان‌های آن دنبال می‌کنند.

اینک به تبیین هفت مضمون فراگیر این پژوهش می‌پردازیم:

1-عدالتخواهی مستمر و شجاعانه

رهبر انقلاب در سخنان متعددی طولانی بودن مسیر و زمان تحقق آرمان‌های بزرگ را گوشزد کرده‌اند.(8607171) مخصوصا درباره تحقق عدالت ایشان به دشواری‌های تحقق عدالت می‌پردازند. رهبری سخن گفتن درباره عدالت را آسان اما اجرای آن در میدان عمل را سخت می‌دانند.(8406081) ایشان استقرار عدالت اجتماعی را سخت تر از تحقق آرمان‌های دیگر مثل مردم‌سالاری می‌دانند.(8911151) علاوه براین، تشخیص مصادیق عدالت نیز در برخی موارد دشوار است.(8406082) بنابراین با وجود این سختی‌ها در مسیر عدالت، نیاز است که عدالتخواهان در مسیر پیگیری عدالت حرکت مستمری داشته باشند و روحیه خستگی‌ناپذیری را در خود ایجاد کنند(7912221) و برای یک لحظه هم در مطالبه عدالت کوتاهی نکنند.(8702141) باید دانست که با کارهای مقطعی و غیر مستمر و یا خسته شدن و نشستن کاری از پیش برده نمی‌شود.(8607172) از طرفی به علت بلندمدت بودن تحقق آرمان‌های بزرگ، آفت ناامیدی و یاس نیز به سراغ افراد می‌آید. رهبری در این مورد نیز تذکر می‌دهند که عدالتخواهان تصور نکنند که مطالبه‌گری ها و پیگیری‌ها بی‌نتیجه بوده و یا بر تصمیمات نظام و مسئولان بی‌اثر است و به این خاطر ناامید نشوند و پیگیری آرمان‌ها را رها نسازند.(8607176) از طرف دیگر کسانی که عامل بی‌عدالتی و تبعیض هستند و یا این فضا به نفعشان است مسلما با مطالبه عدالت، منافع خود را در خطر می‌بینند و سعی در سنگ‌اندازی در مسیر مطالبه‎گران و ترساندن آن‌ها می‌کنند. بنابراین از نظر رهبری، نترسیدن از نعره‌های مفسدین(8403051) و شجاعت در مطالبه‌گری از همه مسئولان شرط مهم پیگیری آرمان عدالت است.(8202225) در هرحال نباید مطالبه‌گری عدالت آن هم به صورت همگانی را متوقف نمود و هر پدیده ضد عدالت در واقعیات کشور باید مورد سوال قرار گیرد.(8108062)

2- نظریه پردازی عدالتخواهی مبتنی بر تعالیم اسلامی

مقام معظم رهبری برقراری عدالت را هدف بعث پیامبران(9901034) و آرمان اسلام و ظهور امام زمان(عج)(7110172)و (7110173) و یکی از شعارهای قدیمی اسلامی می‌دانند.(9901031) خداوند متعال در قرآن کریم به پیامبر(ص) دستور می‌‌دهد که عدالت همه‌جانبه را اجرا نماید(9901032) و در زمان پیامبر(ص) هم به شعار عدالت عمل شده است.( 9901033) ایشان همواره جوانان و مخصوصا دانشجویان دغدغه‌مند را که جریان اصلی عدالتخواهی در کشور هستند به حمایت، اندیشیدن، کار و تحقیق کردن برای تامین عدالت اجتماعی فرامی‌خوانند(7809011) و به آن‌ها مطالعات نظری در باب عدالت و عدالتخواهی و مراجعه به بیانات امام راحل و بزرگانی مثل شهید مطهری را توصیه می‌نمایند.(8607173) همچنین به اساتید و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی لزوم کار تئوریک بر روی مسئله عدالت را گوشزد می‌کنند(8208151)رهبر انقلاب تحول در زمینه عدالت مبتنی بر یک مبنای متقن و شکل‌یافته را ضروری دانسته(9903142) و تعدد و تضارب آرا برای رسیدن به نظریه اسلامی و متقن در زمینه عدالت را مهم برشمرده و مطالبه می‌کنند.(9002271) ایشان مبنای نظری عدالت را تعالیم اسلامی(6811092) یعنی آیات قرآن و احادیث و روایات اهل بیت(ع) و همچنین بیانات امام خمینی(ره) می‌دانند و محققان را نسبت به مطالعه و تحلیل دقیق آن‌ها ترغیب می‌کنند.(9903143) همچنین پرداختن تخصصی به عدالت در حوزه و دانشگاه مثلا با تاسیس رشته های مرتبط با عدالت‌پزوهی ضروری می‌دانند(9002278) و تربیت نیروی متخصص در این زمینه را لازم می‌دانند.(9002279) کار تئوریک و نظریه پردازی در باب عدالت عمق کار عدالتخواهی را زیاد می‌کند و از سطحی‌نگری و عمل‌زدگی افراطی که به سردرگمی و بی‌اثرشدن منجر می‌شود جلوگیری می‌شود.

 3-گفتمان سازی عدالتخواهی

در اندیشه رهبر انقلاب یکی از اصلی‌ترین شروط تحقق هر موضوع مهم و آرمانی در جامعه این است که آن موضوع به خواست و مطالبه عمومی اقشار مختلف مردم و نخبگان تبدیل گردد. آرمان عدالت نیز از این قاعد مستثنا نمی‌باشد. به میدان آمدن مردم در انقلاب اسلامی نیز با به وجود آمدن گفتمان عدالتخواهی رخ داد(8406085). اگر گفتمان عدالت برای نخبگان و عموم مردم به خوبی تبیین و تعمیق گردد، عدالتخواهی به گفتمان عمومی جامعه تبدیل می‌شود.(8704261) در این صورت آحاد جامعه اجرای عدالت را از مسئولان و دست اندرکاران مطالبه می‌نمایند و رسانه ها نیز به سمت بحث عدالت و مباحث مرتبط با آن کشیده می‌شوند. گفتمان سازی عدالت اثر خود را در انتخاب ها و گرایشات مردم از جمله انتخاب مسئولان در انتخابات ها نیز نشان می‌دهد(8607177) و حتی کسانی که آنچنان معتقد به شعار عدالت نیستند نیز اجبارا ولو در ظاهر نیز که شده تسلیم این گفتمان می‌گردند و اثر خود را در کارهایشان می‌گذارد.(8202223)بنابراین جریان عدالتخواهی مخصوصا جوانان و دانشجویان وظیفه دارند عدالت را تبیین کنند(9603171)، از دور شدن مطالبه عدالت از اذهان خودداری کنند(8202222) و آن را به یک شعار  اصلی در ذهن‌ها تبدیل کنند(8308108) تا عدالت در مسائل داخلی و جهانی به خواست عمومی و حداکثری مردم تبدیل شود(8704262). به‌خصوص عدالت را به گفتمان غالب در محیط‌های جوان و دانشجویی بدل سازند(8202224) و منظومه معرفتی اسلام درباره لزوم قیام به قسط را به جوانان معرفی کنند.(9805111) همچنین باید از عدالتخواهی مصداقی و شخصی خودداری شود(8702142) چون این امر گاه باعث اشتباه در تشخیص مصادیق(8702143) و گاه باعث سوءاستفاده قانوندانانِ قانون‌شکن-به تعبیر رهبری-و محکوم شدن عدالتخواهان می‌شود و اصل گفتمان عدالت را به حاشیه رانده و تضعیف می‌کند.(8702144) عمده کاری که در این زمینه لازم است این است که عدالتخواهان با مطرح کردن و سر دست گرفتن پرچم و گفتمان عدالتخواهی(8702145) به ابعاد کلان و ساختاری و گفتمانی عدالت بپردازند و با تبیین و توضیح عدالت و مباحث مرتبط با آن در فضاهای نخبگانی و علمی(9002272) و در فضاهای عمومی، گفتمان عدالت را عمومی و همه‌گیر کنند.(8308102) در این صورت جریان‌ها و مسئولان تسلیم گفتمان عدالت می‌شوند وحرکت و جهت‌گیری جامعه و مسئولان و دستگاه‌های کشور به سوی عدالت قرار می‌گیرد.(8308103)

4-عدالتخواهی معنویت‌گرا

توجه به معنویت در اندیشه مقام معظم رهبری از اهمیت زیادی برخوردار است. معنویت به عنوان روح حاکم و نیت و هدف در کارها خود را نمایان می‌سازد. اعتقاد به مبدا و معاد و محاسبه الهی در موضوع عدالت نقش تعیین کننده‌ای را ایفا می‌کند(9002273) و اگر این اعتقاد نباشد عدالت شعاری بیش نبوده و محقق نخواهدشد.(8806161) از نظر آیت الله خامنه‌ای، در بحث عدالت توجه به معنویت اهمیت مضاعفی می‌یابد، چرا که در صورت فقدان آن عدالتخواهی و شعار عدالت منحرف می‌گردد که نمونه‌های مختلفی را در زمان‌های مختلف در کشور خودمان و در سایر کشورها مشاهده کرده‌ایم. جاهایی که-به قول ایشان-عدالت به صورت ظاهرسازی و ریاکاری و دروغ درمی‌آید(8706021)و(8406086) و به یک چیز سربار،تحمیلی و اجباری تبدیل می‌شود.(9002275) رهبر انقلاب علت عملی نشدن بعضی از طرح‌ها و شعارهای زیبای غربی در باب عدالت را نداشتن پشتوانه اعتقادی می‌دانند. (9002276) ایشان شرط واقعی بودن عدالت و حرکت به سمت آن را اعتقاد به مبدا و معاد و محاسبه الهی می‌دانند. (9002273)و(9002274) آنچه مهم است این است که عدالتخواهی با نیت الهی و به خاطر رضای خدا صورت گیرد(8406088) و از اعمال غیرشرعی مثل تهمت و دروغ و تخریب دیگران دوری شود. همچنین عدالت نفسانی و تقوای درونی افراد عدالتخواه نیز نقش بسیار مهمی در تحقق عدالت ایفا می‌کند و شرط تحقق عدالت در جامعه عدالت‌ورزی افراد نسبت به خودشان می‌باشد. (9002277)و(7912261) در این میان تقید به عبادات و اعمال شرعی مثل نماز و ارتباط قلبی با خدا و اعتماد به او، تضرع و دعا، نقش اصلی را در ساخت شخصیتی انسان و عدالت شخصی او ایفا می‌کند.(8704263) بنابراین تحقق عدالت در سطح جامعه وابسته به اصلاح نفوس و باطن انسان و توجه به خداست.(7409291) رهبر انقلاب در همین زمینه تفکر ترجیح دادن خود بر دیگران در اذهان مسئولین و عموم مردم را مانع عدالت برشمرده و تغییر در این نوع تفکر را در جهت حرکت به سمت عدالت ضروری می‌دانند.(8111155)بنابراین تربیت افراد جامعه و ظلم نکردن و ظلم‌ناپذیری آن‌ها، نقش بسیار مهمی را در اجرا شدن عدالت اجتماعی ایفا می‌نماید.(7204231)

5-عدالتخواهی عقلانیت‌گرا

رهبر معظم انقلاب در موضوعات مختلف در سال‌های متمادی همواره لزوم به کارگیری عقلانیت را گوشزد کرده‌اند و یکی از تکالیف افراد و جریانات انقلابی را عمل بر مبنای عقلانیت دانسته‌اند و در بحث عدالتخواهی نیز به طور مضاعف بر به کارگیری عقلانیت و محاسبه تاکید می‌ورزند و وجود عقلانیت را شرط اول تحقق عدالت می‌دانند.(9907211)و(8806163) البته از نظر ایشان عقلانیت و تابع عقل بودن با محافظه‌کاری و طرف‌داری از وضع موجود متفاوت است و این که عده‌ای به اسم عقلانیت از هر حرکت انتقادی و مطالبه‌گرانه هراس دارند یا دیگران را برحذر می‌دارند یا با شعار مصلحت، به توجیه مفاسد و مشکلات می‌پردازند و راه را بر عدالتخواهی و اصلاح وضع موجود می‌بندند درست نمی‌باشد و مصداق محافظه‌کاری است.(8406084) در بیان رهبری، به کارنگرفتن محاسبات عقلانی باعث اشتباه در تشخیص عدالت و مواضع و مصادیق آن می‌گردد(8406083) و باعث می‌گردد که افراد با توهم عدالت دست به حرکات اشتباهی بزنند که گاه برای نظام و انقلاب هزینه های زیادی درست می‌کند.(8706023) رفتارهای غیرمنصفانه‌ای که از جانب افراد یا گروه‌ها از روی جهل و غفلت سر می‌زند از این موارد است که عدالتخواهی را از مسیرش منحرف می‌سازد.(8705224) این عدم عقلانیت باعث می‌شود که حتی عدالت به ضد خود تبدیل گردد و عمل یا موضع انسان یا یک گروه و جریان خودش تبدیل به بی‌عدالتی شود. (8806162) بنابراین در جریان مطالبه‌گری عدالت باید از هرگونه افراط و تفریط و سخن و رفتار غیرمنطقی و غیرعقلانی یا احساسی خودداری کرد و با به کارگیری عقلانیت، روش‌های صحیح و منطقی و اعتدال را به کارگرفت. (990228)و(8607175)و(8607178) نکته مهم دیگر، گرفتار نشدن به حاشیه ها در بحث عدالتخواهی است. اگر عدالتخواهان به جای توجه به اصل و متن مسئله به حاشیه ها و مباحث کم‌اهمیت یا بگومگو و جنجال‌های بیهوده بپردازند(9907212) و یا مسائل اولویت‌دار و اصلی که واقعا برای کشور و بخش بزرگی از مردم مشکل ایجاد کرده‌است را در حاشیه قرارداده و به مسائل درجه چندم و کم‌اهمیت و فرعی بپردازند در این صورت خیلی از سرمایه‌ها هدر رفته و عدالتخواهی از هدف خود دور می‌شود. بنابراین دوری از حاشیه‌ها و پرداختن به مسائل اصلی و اولویت‌های کشور باید سرلوحه کارهای عدالت‌طلبانه قرار گیرد.(9907213)

6-توجه به پیشرفت نسبی عدالت در جمهوری اسلامی

در اندیشه آیت الله خامنه‌ای، عدالت اجتماعی و رفع تبعیض موضوعی درجه یک است که در مقابل دیگر ارزش‌ها از ارزش بالاتری برخوردار است(6811091) و نسبت به مسائل دیگر کشور اولویت دارد(8108061) و نباید اجازه داد که ارزش عدالت در مقابل دیگر موارد تضعیف گردد یا فراموش شود.(8406087) در نگاه ایشان پیشرفت‌های کشور در عرصه‌های مختلف در صورتی ارزشمند است که به تحقق بیشتر عدالت کمک کند(9107221)، پیشرفت بدون عدالت بی‌مفهوم است(8706024) و افزایش ثروت کشور و رشد اقتصادی بدون تقسیم عادلانه ثروت در جامعه ارزشی ندارد.(7110171) بنابراین عدالت در نظام اسلامی هدف پیشرفت مادی بوده و ثروت کشور باید برای رسیدن به عدالت به کارگرفته شود(9805301) و حتی عمل عادلانه با وجود ثروت کم بر بی‌عدالتی در عین ثروت زیاد ترجیح دارد.(7110174) البته بدون پیشرفت مادی نیز عدالت مفهوم درستی نخواهد داشت.(8706025) بنابراین همانطور که مقام معظم رهبری دهه چهارم انقلاب را دهه پیشرفت و عدالت نامیدند، ضرورت دارد این دو با یکدیگر پیش برده شوند و در صورت ملازمت پیشرفت و عدالت، جمهوری اسلامی به الگویی برای کشورهای دیگر تبدیل می‌گردد.(8706026) رهبر انقلاب وضع فعلی عدالت در کشور را مورد رضایت نمی‌دانند و معتقدند که در موضوع عدالت دچار عقب‌ماندگی هستیم و به اندازه پیشرفت در عرصه‌های دیگر، در عرصه عدالت حرکت نکرده ایم(9611291) و با وضع مطلوبی که اسلام از ما خواسته و هدف و آرمان انقلاب است فاصله زیادی داریم.(9107223)و(8911152). همچنین وجود بسیاری از ناکامی ها در رسیدن به اهداف انقلاب و اداره مطلوب کشور از کم‌اعتنایی به عدالت نشات می‌گیرد. (8111154) البته رهبر انقلاب با وجود موارد بالا، نظام را مجموعا کارآمد دانسته(83081010) و وضع عدالت اجتماعی در کشورمان را نسبت به پیش از انقلاب و بسیاری از کشورهای دیگر بسیار بهتر می‌دانند و در قضاوت‌ها باید این نکته را مدنظر قرار داد.(9107222) از منظر رهبری جریان دغدغه‌مند و مطالبه‌گر عدالت باید این نکته را در نظر بگیرد که نظام برای عدالت اهمیت بسیار زیادی قائل است و حقیقتا هم در طول این سال ها-علیرغم فراز و نشیب‌ها در دوره‌ها و دولت‌های مختلف- بر روی این شعار ایستادگی کرده و حرکت نظام در راه عدالت نه تنها متوقف نشده بلکه شدیدتر هم شده‌ و سعی در تحقق عدالت داشته‌است.(8911154) البته در شرایط امروز، کشور حقیقتا به یک تحول در عرصه عدالت احتیاج دارد و ضرورت آن بیش از پیش احساس می‌گردد.(9903141)

7-عدالتخواهیِ تقویت‌کننده نظام اسلامی

از منظر رهبر انقلاب باید همواره این نکته را مدنظر قرار داد که حرکت عدالتخواهی در درون نظام و سازوکارهای قانونی آن باشد و عدالتخواهی در مقابل نظام و یا معترض به کلیت آن قرار نگیرد.(8308105) پدیده‌ای که بعضا شاهد آن بوده‌ایم که وجود برخی مشکلات و بی‌عدالتی ها را به پای نظام نوشته و نظام را ناکارآمد جلوه می‌دهند. رهبر انقلاب معتقدند که عدالتخواهی باید خانگی و درون نظام و در جهت تقویت آن باشد(8308104) و با دلبستگی و دلسوزی نسبت به انقلاب و در جهت رفع خلاهای کشور باشد. (8308106)در این صورت باید مسائل و مشکلات کشور و موارد بی‌عدالتی بیان شده و از مسئولان مطالبه گردد اما از طرف دیگر از برجسته کردن بیش از حد مشکلات و مفاسد و سیاه‌نمایی وضع کشور خودداری شود و از متهم کردن مجموعه نظام به فساد خودداری گردد(8803291) و وجود فساد در کشور به صورت سیستمی القا نشود چرا که از نظر ایشان وجود فساد در کشور، سیستمی و سازمان‌یافته نمی‌باشد.(8202227)رهبر انقلاب معتقدند که در عین حال که وجود فساد در کشور غیرقابل انکار است اما نباید در بیان آن مبالغه و افراط کرد و همچنین از جنجال و غوغاسالاری در امر مبارزه با فساد نیز باید دوری جست.(8202228)و(8202229) ضمنا باید توجه کرد که به اسم عدالت همه کارهای مسئولان مورد تردید قرار نگیرد و زیر سوال نرود(8308101) و بی جهت و بدون مدارک و شواهد هم اشخاص و مسئولان به فساد متهم نگردند.(8803295) همچنین پیشرفت‌ها و موارد مثبت نیز بیان شود تا قضاوت درستی صورت گرفته و مردم نیز از نظام ناامید نگردند. نکته دیگر در این زمینه این است که در بیان مشکلات مراقبت شود که دشمن سوءاستفاده نکند و وسیله ای برای تخریب نظام در اختیارش قرار نگیرد.(8602312) چرا که دشمن به دنبال فاسد و ناکارآمد جلوه دادن نظام است.(8308107) رهبر انقلاب نسبت به مطرح شدن شعار عدالتخواهی از جانب برخی جریانات با انگیزه‌های باطل هشدار داده‌اند(8705223) و اهمیت هوشمندی و توجه به نقشه دشمن را متذکر شده و معتقدند که حتی اگر حرف حقی وجود دارد که با بیان آن پازل دشمن تکمیل می‌شود، این حرف حق را نباید به زبان آورد تا مورد سوءاستفاده قرار نگیرد.(8602313) البته این به معنای محافظه‌کاری و یا نگفتن انتقادات و مطالبات بحق نیست بلکه لزوم هوشیاری و درنظرگرفتن جوانب مختلف امر در بحث عدالتخواهی را می‌رساند. همچنین در اندیشه رهبری، عدالتخواهان باید علاوه بر نقد و مطالبه‌گری، به بیان مشکلات اکتفا نکرده و در جهت رفع خلاها، راهکار نیز ارائه دهند و صادقانه به مسئولان کمک کرده و با آن‌ها همکاری نمایند تا به نظام در جهت تحقق عدالت یاری رسانده و آن را تقویت کنند.(8607174)

2-5-پیشنهادها

با توجه به اهمیت موضوع عدالتخواهی در فضای امروز جامعه پیشنهادات پژوهشی زیر ارائه می‌گردد:

-مطالعه در جهت تقویت ساختارها و سازوکارها یا ایجاد ساختارهای جدید در درون نظام اسلامی برای بهبود و ارتقاء عدالتخواهی.

-پژوهش درباره راهکارهای عدالتخواهی تخصصی در شاخه‌های مختلف عدالت مثل عدالت اقتصادی، عدالت فرهنگی، عدالت رسانه‌ای عدالت آموزشی، عدالت در حوزه بهداشت و سلامت و...

-مطالعه درباره ایجاد بسترهای رسانه‌ای مناسب جهت تقویت عدالتخواهی عامه مردم و منعکس کردن مطالبات مردمی.

-بررسی نمونه‌های موفق عدالتخواهی در سال‌های گذشته که مورد تایید رهبر انقلاب هم قرار گرفته‌اند.

-بررسی انحرافات افراد و جریاناتی که شعار عدالتخواهی را را سرمی‌دادند ولی به علل مختلف دچار خطا و اشتباه شدند.

-بررسی نمونه‌های تاریخی و مصادیق عدالتخواهی در صدر اسلام توسط معصومین و اصحاب پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) مثل جناب سلمان و ابوذر و مالک و میثم.

با توجه به توضیحات داده شده، در پایان، نمودار ذیل به عنوان تحلیل شبکه مضمونی بایسته‌های عدالتخواهی از دیدگاه رهبر انقلاب ارائه می‌شود:

 نمودار شماره1- شبکه مضامین بایسته‌های عدالتخواهی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب

6-منابع:

1-6-منابع فارسی

الف) مقاله‌ها

1. جمشیدی‌ها، غلامرضا و دیباجی فروشانی، شکوه (1394)، مفهوم عدالت از دیدگاه فارابی و ابن خلدون، فصلنامه علمی-پژوهشی نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان، سال پنجم، شماره 1، ص81-104.
2. شیخ زاده، محمد؛ تسلیمی، محمد سعید؛ عابدی جعفری، حسن؛ فقیهی، ابوالحسن (1390)، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی» ، اندیشه مدیریت راهبردی، ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ، ﺷﻤﺎره 10، ص151-198.
3. کمالی، یحیی (1397)، «روش شناسی تحلیل مضمون و کاربرد آن در مطالعات سیاستگذاری عمومی»، فصلنامه علمی-پژوهشی سیاستگذاری عمومی، دوره چهارم، شماره2، ص189-208.

ب) کتاب‌ها

4. قرآن کریم.
5. ابن ابی جمهور، محمد بن علی(1403ق)، عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، قم: سیدالشهدا.
6. الآمدی، عبدالواحد(1429ق)، غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق السید مهدی الرجائی، قم: مؤسسه دار الکتاب الاسلامی.
7. الفارابی، محمد بن محمد(1364)، فصول منتزعه، محقق: نجار فوزی متری، تهران: مکتبه الزهرا.
8. جمشیدی، محمدحسین (1380)، نظریه عدالت از دیدگاه فارابی، امام خمینی و صدر، تهران: پژوهشکده امام خمینی.
9. خمینی، روح الله (1397)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
10. دانش نیا، فرهاد و حسینی، طیبه السادات(1394)، جهانی شدن و تحول ماهیت جنبش‌های اجتماعی در جوامع غربی، فصلنامه مطالعات راهبردی جهانی‌شدن، سال ششم، شماره 16، ص93-129.
11. راسل، برتراند (۱355)، اخلاق و سیاست در جامعه، ترجمه محمود حیدریان، تهران: بابک.
12. سبحانی، جعفر (1362)، مبانی حکومت اسلامی، اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمومنین علی(ع).
13. صدر، سید محمدباقر (1362)، مدرسه اسلامی، ترجمه کاظم خلخالی، تهران: موسسه مطبوعاتی عطائی.
14. صدوق، محمد بن علی(۱۴۰۵ق)، کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق، تصحیح و تعلیق: علی أکبر الغفاری، قم: جامعه مدرسین.
15. طباطبایی، علامه سید محمد حسین (1362)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج24، سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران: کانون انتشارات محمدی.
16. طبرسی، علی بن حسن (1379)، مشکاه الانوار، ترجمه: هوشمند و محمدی، قم: دارالثقلین.
17. محمدی ری شهری، محمد(۱۳۶۲)، میزان الحکمه، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی.
18. مطهری،مرتضی (1377)، اسلام و مقتضیات زمان(مجموعه آثار ج 1)، تهران: صدرا.
19. مطهری،مرتضی (1377) ، بیست گفتار(مجموعه آثار ج 25)، تهران: صدرا.
20. مطهری، مرتضی (1372) ، پیرامون انقلاب اسلامی، تهران: صدرا.
21. مطهری،مرتضی (1377) ، عدل الهی(مجموعه آثار ج 1)، تهران: صدرا.
22. وحیدنیا، آزاده؛ جمشیدی‌ها، غلامرضا و نایبی، هوشنگ (1389) ، عوامل اجتماعی مؤثر بر درک از

عدالت اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

23. هابز، توماس (1380) ، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.

ج) منابع اینترنتی

24. سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای: WWW.KHAMENEI.IR

2-6-منابع انگلیسی

1. A) Articles
2. Attride-Stirling, J. (2001), “Thematic Networks: An Analytic Tool for Qualitative Research”, Qualitative Research, Vol. 1, No. 3, Pp. 385-405.
3. Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
4. Holloway, I. & Todres, L. (2003), “The Status of Method: Flexibility, Consistency and Coherence”, Qualitative Research, Vol. 3, No. 3, Pp. 345-357.
5. B) Books
6. Boyatzis, R. E. (1998), Transforming qualitative information: thematic analysis and code development, London: Sage.
7. King, N., & Horrocks, C. (2010), Interviews in qualitative research, London: Sage.
8. Stanley Benn, I. (1967), 'Justice' in the Encyclopedia of Philosophy, ed. Paul Edwards, v. 4, London: Macmillan and Free Press.

پیوست:

-بلند مدت بودن تحقق آرمان‌های بزرگ(8607171)

-مایوس نشدن و استمرار حرکت در راه تحقق آرمان ها(8607172)

-مطالعه و اندیشیدن در جهت اجرای عدالت(8607173)

-مطالبه‌گری و ارائه راهکار و همکاری با دست‌اندرکاران در جهت اجرای عدالت(8607174)

-دنبال کردن عدالت با روش صحیح و اعتدال(8607175)

-موثر بودن مطالبه‌گری در فضای عمومی کشور(8607176)

-تاثیر گفتمان عمومی عدالت بر خواست و شعار و انتخاب مردم(8607177)

 -به‌کارگیری عقلانیت در مطالبه‌گری(8607178)

-نترسیدن در مطالبه‌گری(8403051)

-عدالت طلبی واقعی همراه با کار و تلاش نه فقط با زبان و شعار(8403052)

-یک لحظه از مطالبه عدالت کوتاهی نکردن(8403053)

 -وظیفه دانشجویان در تبیین کلیدواژه های اصلی مانند عدالت(9603171)

-بی‌تفاوت و بی‌موضع نبودن دانشجویان بسیجی درباره مسائل کشور(8602311)

-هوشیاری در جهت عدم سوءاستفاده دشمن از اظهارات و موضع‌گیری‌ها(8602312)

-نزدن حرف حقِ کامل کننده پازل دشمن(8602313)

-شعار توخالی و شکلی و سیاسی بودن عدالت بدون معنویت(8806161)

-تبدیل شدن عدالت بدون عقلانیت و محاسبه به ضد خودش(8806162)

-وجود عقلانیت به عنوان شرط اول برای عدالت(8806163)

-تبدیل شدن عدالت بدون معنویت به ظاهرسازی و ریاکاری(8706021)

-عدم تحقق عدالت بدون عقلانیت(8706022)

-قرارگیری توهم عدالت به جای عدالت واقعی با نبود عقلانیت(8706023)

-مفهوم نداشتن پیشرفت بدون عدالت(8706024)

-مفهوم درست نداشتن عدالت بدون پیشرفت(8706025)

-الگوشدن ایران برای کشورهای دیگر در صورت ملازمت عدالت و پیشرفت(8706026)

-آسان بودن سخن گفتن درباره عدالت و سخت بودن اجرای عدالت(8406081)

-سخت بودن تشخیص مصادیق عدالت در برخی موارد(8406082)

-گمراهی و اشتباه در تشخیص مصادیق عدالت در صورت به کار نگرفتن عقلانیت(8406083)

-تفاوت عقلانیت و تابع عقل بودن با محافظه کاری و طرف داری از وضع موجود(8406084)

-به میدان آمدن مردم در انقلاب با ایجاد گفتمان عدالتخواهی(8406085)

-تبدیل شدن عدالت بدون معنویت به ریاکاری و دروغ و انحراف و ظاهرسازی(8406086)

-عدم فراموشی یا تضعیف ارزش عدالت در مقابل دیگر ارزش‌ها(8406087)

-داشتن نیت الهی در عدالتخواهی شرط مقابله با دشمنان عدالت(8406088)

-به دوش کشیدن همیشگی پرچم عدالتخواهی توسط پیامبران الهی و پیروان راستین آن‌ها(8705221)

-مجاهدت در زیر پرچم عدالتخواهی صادقانه‌ترین نشانه پیروان رسولان الهی(8705222)

-مراقبت نسبت به مطرح شدن شعار عدالتخواهی توسط برخی‌ها با انگیزه باطل(8705223)

-انجام نگرفتن حرکات غیرمنصفانه از سر جهل یا غفلت به نام عدالتخواهی(8705224)

-به‌کارگیری ثروت و پیشرفت اقتصادی برای گسترش عدالت(9805301)

-کوتاهی نکردن در مطالبه عدالت برای یک لحظه(8702141)

-اجتناب از انتقاد شخصی و مصداق‌سازی در عدالتخواهی(8702142)

-احتمال اشتباه در عدالتخواهی با تکیه بر اشخاص و مصادیق(8702143)

-سوءاستفاده قانوندان‌های قانون شکن علیه عدالتخواهان در عدالتخواهی مصداقی(8702144)

-مهم بودن بلندکردن پرچم گفتمان عدالتخواهی(8702145)

-تحت تاثیر قرار گرفتن قهری مسئولان از بلندشدن پرچم عدالتخواهی(8702146)

-ضرورت مطرح شدن عدالتخواهی به عنوان یک خواسته عمده در محیط‌های دانشجویی(8202221)

-جلوگیری از دورشدن مطالبه عدالت از اذهان(8202222)

-مجبورشدن مسئولان به پرداختن به عدالت ولو خلاف میل‌شان با گفتمان شدن عدالت(8202223)

-گفتمان غالب شدن عدالت در محیط‌های جوان و دانشجویی(8202224)

-مطالبه عدالت از همه مسئولان توسط جوانان و دانشجویان(8202225)

-نفی نکردن وجود فساد در جامعه(8202226)

-سازمان‌یافته نبودن فساد در جمهوری اسلامی(8202227)

-انکار نکردن فساد همراه با مبالغه نکردن در آن و مبارزه با آن(8202228)

-ضرورت دوری از جنجال در مبارزه با فساد(8202229)

-خبررسانی در زمینه مبارزه با فساد به مقدار لازم پس از اتمام کار(82022210)

-لزوم تحول در مسئله عدالت در کشور(9903141)

-ابتنای تحول در عدالت بر یک مبنای فکری متقن و شکل‌یافته(9903142)

-استفاده از احکام اسلام و آیات قرآن و کلمات اهل بیت(ع)برای ایجاد تحول در عدالت(9903143)

-ضرورت جاافتادن عدالت و تبدیل آن به یک شعار اصلی در نزد مردم(8111151)

-فراموش نکردن عدالتخواهی و تزیین عدالت(8111152)

-وجود عدالت در همه قسمت‌های نهج‌البلاغه(8111153)

-وجود بسیاری از ناکامی ها در رسیدن به اهداف انقلاب و اداره مطلوب کشور در اثر کم‌اعتنایی به عدالت(8111154)

-ضرورت تغییر تفکر ترجیح دادن خود بر دیگران در اذهان مسئولین و مردم(8111155)

-احتیاج به تعدد و تضارب آرا برای رسیدن به نظریه ناب اسلامی در زمینه عدالت(9002271)

-ضرورت تبدیل عدالت به یک گفتمان نخبگانی(9002272)

-نقش اساسی اعتقاد به مبدا و معاد در مسئله عدالت(9002273)

-محقق نشدن عدالت حقیقی در جامعه بدون اعتقاد به مبدا و معاد(9002274)

-تبدیل شدن عدالت به یک چیز سربار،تحمیلی و اجباری بدون اعتقاد به مبدا و معاد(9002275)

-عملی نشدن بعضی از طرح‌های قشنگ غربی در باب عدالت به علت نداشتن پشتوانه اعتقادی(9002276)

-برقراری عدالت در جامعه در صورت برخورداری از عدالت فردی(9002277)

-ایجاد رشته تعریف شده علمی برای عدالت پژوهی در حوزه و دانشگاه(9002278)

-لزوم نظریه پردازی و تربیت نیرو در زمینه عدالت(9002279)

-زیر سوال و تردید قرار ندادن همه کارهای مسئولان به نام عدالت(8308101)

-ضرورت همه‌گیرکردن گفتمان عدالت در جامعه(8308102)

-تسلیم گفتمان عدالت شدن هر جریان یا شخص مسئول در صورت همه‌گیرشدن آن(8308103)

-برخورد خانگی نه بیگانه‌وار و معترض در برخورد با مسائل نظام(8308104)

-دوری از سخنان نشان‌دهنده اعتراض به کل مجموعه نظام(8308105)

-دلبستگی به نظام و کمک برای رفع خلاها(8308106)

-توجه به خواست دشمن در جهت ناکارآمد جلوه دادن نظام(8308107)

-تقویت و همگانی کردن و تعمیق شعار عدالت در ذهن‌ها(8308108)

-ضرورت کارکردن روی پشتوانه و فلسفه فکری عدالت(8308109)

کارآمدبودن نظام تاکنون(83081010)

-ضرورت کار تئوریک در زمینه عدالتخواهی(8208151)

-وجود عدالت به عنوان یکی از شاخص‌های درجه اول و مهم پیشرفت(9107221)

-موفقیت نظام در زمینه عدالت نسبت به قبل از انقلاب و بسیاری از کشورهای دیگر(9107222)

-فاصله زیاد وضع فعلی جامعه با عدالت خواسته شده در اسلام(9107223)

-بی‌ارزش بودن برخورداری مادی کشور بدون وجود عدالت(7110171)

- هدف بودن عدل برای اسلام و پیامبران(7110172)

-هدف بودن عدالت برای ظهور امام زمان(ره)( 7110173)

-ترجیح عمل عادلانه با وجود ثروت کم بر بی‌عدالتی در عین ثروت زیاد(7110174)

-سخت‌تر بودن استقرار عدالت اجتماعی نسبت به بقیه آرمان‌ها(8911151)

-فاصله زیاد عدالت موردنظر اسلام با وضع فعلی جامعه(8911152)

-عدم توقف و شدیدترشدن حرکت نظام به سمت عدالت(8911153)

-ایستادگی نظام بر روی شعار عدالت اجتماعی(8911154)

-دوری از متهم کردن نظام به فساد(8803291)

-عدم انکار وجود فساد اقتصادی در نظام(8803292)

-سالم بودن نظام اسلامی در بین نظام‌های دنیا(8803293)

- متهم نکردن کشور به فساد به استناد گزارش مراجع دشمن(8803294)

-بی‌جهت زیر سوال نبردن اشخاص و مسئولین در زمینه فساد(8803295)

-عقب‌ماندگی نظام در زمینه عدالت(9611291)

-عقب‌ماندگی نظام در مورد عدالت نسبت به پیشرفت(9611292)

- ضرورت مطالبه‌گری با شکل‌های منطقی(990228)

-اولویت عدالت نسبت به دیگر مسائل کشور(8108061)

-مورد سوال قرارگرفتن هر پدیده ضد عدالت در واقعیات کشور(8108062)

-عدالت و تقوای درونی شرط تحقق عدالت اجتماعی(7912261)

-ضرورت فوق‌العاده خستگی‌ناپذیری سربازان عدالت اجتماعی(7912221)

دنبال کردن هدف ها به رغم نرسیدن کامل به آن‌ها(7912222)

-قدیمی بودن شعار عدالت در اسلام(9901031)

-دستور قرآن به پیامبر(ص)برای اجرای عدالت همه‌جانبه(9901032)

-عمل شدن به شعار عدالت در زمان پیامبر(ص)( 9901033)

- هدف بودن برقراری عدالت اجتماعی در بین مردم برای بعث انبیا(9901034)

-وظیفه دانشجویان در حمایت، اندیشیدن، کار و تحقیق کردن برای تامین عدالت اجتماعی(7809011)

-معرفی منظومه معرفتی اسلام درباره لزوم قیام به قسط به جوانان(9805111)

-تحقق عدالت اجتماعی در سایه اصلاح انسان، نفوس و بواطن و توجه به خدا و ذکر او(7409291)

-تبدیل خواست عدالت به فرهنگ عمومی مردم(8704261)

-ضروت تبدیل شدن عدالت در مسائل داخلی و جهانی به خواست عمومی و حداکثری مردم(8704262)

- شرط بودن اعتماد به خدا و دعا و عبادت برای اجرای عدالت(8704263)

-تامین عدالت اجتماعی در صورت تربیت افراد جامعه و ظلم نکردن و ظلم‌ناپذیری آن‌ها(7204231)

-بالاتر بودن ارزش عدالت اجتماعی و رفع تبعیض نسبت به ارزش‌های دیگر(6811091)

-محور بودن تعالیم اسلام در تامین عدالت اجتماعی(6811092)

- ضرورت عدالتخواهی بر اساس عقلانیت و محاسبه درست(9907211)

- گرفتار نشدن به حاشیه‌ها در عدالتخواهی(9907212)

- اشتباه نگرفتن اصل و فرع در عدالتخواهی(9907213)

[1] -(نویسنده مسئول)رضا رستمی، دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)تهران-ایران

[2] دکتر محمدصادق نصرالهی، استادیار دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)تهران-ایران