تدوین چشم انداز امنیتی مطلوب جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر مولفه های ژئوپلیتیکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، دانشگاه تهران

2 دکترای جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، دانشگاه تهران ( نویسنده مسئول)

چکیده

آینده پژوهی امنیتی واحدهای سیاسی نوعی از آیند ه پژوهی است که با تمرکز بر محدوده سرزمینی خاص تلاش دارد وضعیت امن واحد سیاسی را برای آینده بررسی نماید. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کنشگر ژئوپلیتیکی، طیف گسترد ه ای از آینده های محتمل را پیش روی خود دارد. شناسایی مولفه های ژئوپلیتیکی موثر بر امنیت ایران و ترسیم آینده مطلوب امنیتی آن با رویکرد آینده پژوهی هدف پژوهش حاضر است. این مطالعه یک تحقیق بنیادی است که با استفاده از برخی مدل های کمی و کیفی تالیف شده است. ابتدا با کمک مطالعات موجود در زمینه امنیت، معیارهای امنیتی در شش گروه نظامی، اقتصادی، مکانی فضایی، فرهنگی، سیاسی و زیست
محیطی، طبقه بندی شده و مؤلفه های موثر بر امنیت ج. ا. ایران ارائه شده ؛ سپس از طریق پرسشنامه، نظرات خبرگان جمع آوری شده است. داده ها با تلفیق روش های میانگین و تاپسیس، تحلیل شده و مولفه های کلیدی امنیت سازی، استخراج شده اند. نتایج نشان داد سه مؤلفه «موقعیت « ،» مقدورات نظامی » و «قدرت اقتصادی » به عنوان کلیدی ترین مؤلفه های ژئوپلیتیکی امنیت سازی ج. ا. ایران، تشکیل هشت سناریوی امنیتی را داده و در نهایت سناریوی منطبق بر «موقعیت ژئواستراتژیکی، مقدورات نظامی سخت افزاری
و اقتصاد بزرگ » با کسب امتیاز بالاتر، ملاک تدوین چشم انداز پیشنهادی امنیتی کشور قرار دارد که دستاورد این پژوهش است.

کلیدواژه‌ها


  • اخوان کاظمی، بهرام، (1394)، الگوی امنیت در مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه آفاق امنیت، دوره 8، شماره 26 .
  • اسماعیلی، محسن؛ بالایی، حمید، (1392)، الگوی راهبردی تأمین امنیت ملّی جمهوری اسلامی ایران در قوانین برنامه توسعه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، فصلنامه پژوهش های راهبردی سیاست، دوره 2، شماره 5، تابستان.
  • افتخاری، اصغر؛ نادری باب اناری، مهدی و میسمی، حسین، (1390)،  بازخوانی الزامات امنیتی سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 ؛ رویکردی چند جانبه، فصلنامه راهبرد، سال بیستم، شماره 58 ، بهار.
  • اکرامی نیا، محمد، (1392)، راهبردهای سیاست خارجی جمهوریا سلامی ایران در دستیابی به اهداف چشم انداز 1404 ، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 16 ، شماره 60 ، تابستان.
  • اکرمی، موسی، (1376)، آینده شناسی و آینده نگر، تهران: نشریه رهیافت، شماره 16 .
  • حق پناه، جعفر؛ بیداله خانی، آرش(1392)، جمهوری اسلامی ایران و الگوهای امنیتی آسیای جنوب غربی، فصلنامه علوم سیاسی، دوره 16 ، شماره 63 ، پاییز
  • رضوی نژاد، سیدامین(1398)،  طراحی مدل راهبردی سیاست گذاری امنیت داخلی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مجلس و راهبرد، دوره 26 ، شماره 97 ، بهار.
  • زالی، نادر، (1392)، آینده نگاری راهبردی در برنامه ریزی و توسعه منطقه ای، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی. فصلنامه پژوهش های راهبردی سیاست
  • عباسی، ابراهیم؛ نجات، سید علی و طالبی، صغری، (1395)، الگوی امنیتی بازدارندگی در تنگه هرمز و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پژوهش های راهبردی سیاست، سال پنجم، شماره 17 ، تابستان.
  • عزتی، عزت اله؛ ویسی، هادی، (1385)، تحلیل ژئوپلیتیک و ژئواکونومی خط لوله گاز ایران- هند، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال دوم، شماره 2، تابستان
  • علی اکبری، حسن؛ ازگلی، محمد و با نظارت محسن الویری(1384)؛ روش تدوین و ترسیم چشم انداز بخش فرهنگ کشور. دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیون فرهنگی.
  • فدوی بنده قرائی، احمد و سعیده سادات کرامیان (1392)، الگوی راهبرد سیاسی، امنیتی در فراگرد توسعه اسلامی- ایرانی، نشریه مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، دوره 2، شماره 3، بهار.
  • لاریجانی، فاضل ؛ تقوی گیلانی، مهرداد، (1379)، فرآیند پیش بینی پژوهشی در ژاپن، مجله رهیافت، شماره 22 .
  • یزدانی، عنایت اله؛ تویسرکانی، مجتبی، (1387)، ژئوپلیتیک جنگ سرد جدید: تحلیلی بر ژئوپلیتیک سلطه و نقش آن درعرصه ژئواستراتژیک قدرت ها، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره دوم، بهار.
  • حاجیانی، ابراهیم(1390)، مبانی، اصول و روش های آینده پژوهی. تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
  • حافظ نیا، محمدرضا(1390)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. تهران: انتشارات پاپلی.
  • سیف زاده، سیدحسین(1389)، اصول روابط بین الملل. تهران: بنیاد حقوقی میزان
  • عبداله خانی، علی(1389)، نظریه های امنیت، تهران: انتشارات بین المللی ابرار معاصر.
  • غلامی، مجید(1392)، پیش به سوی ناتو0 ، تهران: انتشارات آرنا.
  • فلینت، کالین(1390)، مقدمه ای بر ژئوپلیتیک. ترجمه محمدباقر قالیباف و محمدهادی پوینده، تهران: نشر قومس.
  • ناظمی، امیر و روح الله قدیری(1385)، آینده نگاری از مفهوم تا اجرا، تهران، فراندیش.
  • Chomsky, N. (1994). World Orders, Old and New. New York, Columbia University Press.
  • Colin s. Gray (1988). The Geopolitics of Super Power. Lexington, KY:University Press of Kentucky.
  • Haggett, Peter (2001). Geography: A Global Synthesis, Prentice Hall.
  • Hammershøj, L.G. (2017). Diagnosis of the Times. Handbook of Anticipation: Theoretical and Applied Aspects of the Use of Future in Decision Making.
  • O’Sullivan, Michael; Subramanian, Krithika (2015). The End of Globalization or a more Multipolar World?, UK: Credit Suisse.
  • Snow, Nancy (2003). Information War: American Propaganda, Free Speech and Opinion Control Since 9/11. Canada: Seven Stories.
  • Thompson, Kenneth (2002). "Quincy Wright". In Utter, Glenn H.; Lockhart, Charles. American Political Scientists: A Dictionary. ABCCLIO.
  • Wæver, Ole (2004). "New 'Schools' in Security Theory and their Origins between Core and Periphery" Paper presented at the annual meeting of the International Studies Association, Le Centre Sheraton Hotel, Montreal, Quebec.
  • Wordnet Search (2013). "Futurology". Princeton University.
  • William, F. Williams (2012). Encyclopedia of Pseudoscience: From Alien Abductions to Zone Therapy. Fizroy Dearborn Publishers
  • Williams, Paul (2012). Security Studies: An Introduction, Abingdon: Routledge.
  • Baldwin, David. (1995). Security Studies and End of the Cold War. World Politics, Vol.48, No1, Oct.
  • Benner, Erica (2001). “Is There a Core National Doctrine?”, Nations and Nationalism, No 2.
  • Buzan, Barry (2006). "The 'War on Terrorism' as the New 'Macro- Securitisation'?" Oslo Workshop. Oslo.
  • Gavigan, J. P (2001). A Practical guide to regional foresight, FOREN Network, SRATA Programme, European Commission Research Directorate General.
  • Hines. A. (2014). A training ground for professional futurists. The Futurist.
  • Homer- Dixon, Thomas (1991). Environmental Change and Human Security, Toronto: Canadian Institute of International Affairs.
  • Huntington, Sumoel (1993). “The Clash of Civiliziation”, Foreign Affairs, Vol. 72, No. 3, Summer.
  • Keenan, Michael, Technology Foresight for Organizers,
  • Mandel, Robert (2004). Security, Strategy and the Quest for Bloodless War. Lynne Rienner Publishers.
  • Miles, Ian. Ten years of Foresight in uk, The Second International Conference.
  • Nyiri, Lajos (2003). Foresight as a Policy-making Tool, Technology Foresight for Organizers, Ankara, Turkey, December.
  • Simandan, D (2018). Wisdom and foresight in Chinese thought: sensing the immediate future. Journal of Futures Studies. https://doi. org/10.6531/JFS.2018.22(3).00A35
  • Suhrke, Astri (1993). “Pressure Points: Environment Degration, Migration and Conflict”, Occasional Paper, No. 3.