تحلیل دلالت‌های سیاستی اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه السلام

2 دانش آموخته فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه السلام

چکیده

هدف اصلی پژوهش، واکاوی دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی درباره فضای مجازی و کشف دلالت‌های سیاستی آن است و در صدد است با توجه به مطالب منتشره در قالب بیانات، احکام، نامه‌ها و ابلاغیه‌ها درباره فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به این امر دست یابد.
راهبرد کلی پژوهش، کیفی و روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای است. برای دستیابی به داده‌ها، تمام بیانات، احکام، نامه‌ها و ابلاغیه‌های مقام معظم رهبری با کلید واژه‌های فضای مجازی، اینترنت، سایبر، شبکه‌های اجتماعی، موبایل و تلفن همراه در تارنمای دفتر حفظ و نشر آثار ایشان، به صورت ماشینی جستجو شد که بر اساس نتیجه، تاریخ داده‌های به دست آمده بین 01/07/1377 تا 31/03/1398 است. در تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از روش سه مرحله‌ای تحلیل تماتیک ولکات (توصیف، تحلیل و تفسیر) استفاده شده‌است.
بر اساس تحلیل و تفسیر مضامین استخراج شده از مطالب رهبر انقلاب درباره فضای مجازی و شبکه مضامین، به طور کلی دیدگاه سیاستی ایشان در یک چارچوب تمدنی قابل فهم است و همچنین نگاه فرصت‌محور به فضای مجازی بر نگاه تهدیدمحور غلبه دارد. در این دیدگاه می‌توان سه گزینه «عدم توجه و ورود در پدیده کلان فضای مجازی»، «ورود نابهنگام یا صرف همگام شدن با تحولات فناورانه حوزه فضای مجازی» و «ورود توأم با هدفمندی و هوشمندانه» را استنباط کرد که بر اساس نتایج حاصل از تحلیل و تفسیر مضامین و در قالب نگاه تمدنی رهبر انقلاب، گزینه مطلوب، تعامل و ورود هوشمندانه و هدفمند در این فضا است. در دیدگاه ایشان فضای مجازی امتداد فضای حقیقی و دارای تأثیر متقابل با آن است.

کلیدواژه‌ها


  • الوندی، محمد و سلیمانی، ندا، (1395). تحلیل ارزشیابی بیانات رهبر معظم انقلاب در مورد فضای مجازی پس از تشکیل شورای عالی فضای مجازی، نشریه مطالعات رسانه‌ای. بهار و تابستان (شماره 32 و 33)، صص 57-41.
  • پاک سرشت، سلیمان؛ حسینی، حاتم؛ اینانلو، مینا، (1391). تحلیل تماتیک رفتارهای بدنی در بین دختران و زنان تهرانی، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، پاییز (شماره 28). صص 170-147.
  • جمشیدی بروجردی، علیرضا؛ امامی، سید مجتبی، بنی اسد، رضا، (1397). طراحی چهارچوب مفهومی خط‌مشی‌ها تنظیمی در حوزه محتوای فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران، نشریه سیاستگذاری عمومی، بهار، دوره چهارم (شماره 1)، صص 126-99.
  • حاضری، علی محمد؛ حاجی‌هاشمی، مرضیه، (1393). شناخت مؤلفه‌های بنیادگرایی دینی در ایران با رویکرد بومی، مجله جامعه شناسی ایران، دوره پانزدهم (شماره 2)، صص 125-87.
  • حسن‌نژاد کاشانی، بهزاد؛ نصرالهی کاسمانی، اکبر، (1396). شناسایی و طبقه‌بندی زمینه‌های سیاست‌گذاری عمومی فضای مجازی، نشریه پژوهش‌های ارتباطی، زمستان (شماره 92)، صص 53-27.
  • درویشی‌فرد، علی‌اصغر؛ جسک، میترا و فیضی‌پور، خدیجه، (1394). تجربه زیسته زنان شاغل در کارگاه‌های تولیدی، پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، پاییز، (شماره 2)، صص 108-77.
  • شریفی، محمد مهدی؛ مرزبان، بیتا؛ لبافی، سمیه، (1397). آسیب شناسی سیاستگذاری تولید محتوای فضای مجازی در ایران، نشریه مدیریت دولتی، تابستان، دوره دهم (شماره 2) صص 268-251.
  • طالبی، ابوتراب و واعظی، کبری، (1393). تعیین کننده‌های اجتماعی سلامت از دیدگاه زنان مبتلا به بیماری تالاسمی: یک مطالعه کیفی، نشریه سلامت اجتماعی، زمستان، (شماره 2)، صص 119-111.
  • طباطبایی، امیر؛ حسنی، پرخیده؛ مرتضوی، حامد و طباطبایی‌چهر، محبوبه، (1392). راهبردهایی برای ارتقای دقت علمی در تحقیقات کیفی، نشریه دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، پاییز (شماره 5)، صص 670-663.
  • عابدی‌جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمد سعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ شیخ‌زاده، محمد، (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی، پاییز و زمستان (شماره 10)، صص 198-151.
  • عاملی، سید سعیدرضا، (1394). دو فضایی شدن نظام حکمرانی و دولت همراه: نظام مند شدن و همگرایی رابطه دولت و مردم، نشریه رسانه، پاییز (شماره 100)، صص 120-83.
  • عباس‌زاده، محمد، (1391). تأملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی، نشریه جامعه‌شناسی کاربردی، بهار (شماره 45)، صص 34-19.
  • قاضی‌نوری، سید سپهر؛ نریمانی، میثم و میرعمادی، طاهره، (1391). استخراج دلالت‌های سیاستی رویکرد تطوری در حوزه علم و فناوری: تحلیلی تماتیک، سیاست علم و فناوری، زمستان (شماره 2)، صص 16-1.
  • ازکیا، مصطفی؛ احمدرش، رشید؛ پارتازیان، کامبیز، (1396). روش‌های تحقیق کیفی از نظریه تا عمل، جلد دوم، تهران: شرکت انتشارات کیهان.
  • استراوس، آنسلم؛ کوربین، جولیت، (1384). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی؛ روش‌ها و شیوه‌ها، ترجمه بیوک محمدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • حاجی ملأ میرزائی، حامد، (1398). الگوی خط مشی گذاری فضای مجازی، تهران: دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، مرکز انتشارات راهبردی.
  • عاملی، سید سعیدرضا، (1397). الگوی حکمرانی دوفضایی، تهران: امیرکبیر.
  • عاملی، سید سعیدرضا، (1390). مطالعات جهانی شدن: دو فضایی شدن‌ها و دو جهانی شدن‌ها، تهران: سمت.
  • کاستلز، مانوئل، (1396). شبکه‌های خشم و امید: جنبش‌های اجتماعی در عصر اینترنت، ترجمه مجتبی قلی‌پور، تهران: مرکز.
  • محمدپور، احمد، (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش: مراحل و رویه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی، جلد دوم، تهران: جامعه‌شناسان.
  • محمدپور، احمد، (1397). ضد روش: زمینه‌ها فلسفی و زمینه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی، قم: لاگوس.
  • مهدی‌زاده، سید محمد، (1396). نظریه‌های رسانه: اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی، تهران: همشهری.
  • تارنمای دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب اسلامی. آخرین بازیابی 16 مرداد 1398. http://farsi.khamenei.ir/
  •  Adams, J., Albakajai, M. (2016). Cyberspace: A New Threat to the Sovereignty of the State. Management Studies, Nov-Dec 4(6).
  • Bellanger, P. (2011). From sovereignty in general to digital sovereignty in particular. Les Echos. fr, 54, 30.
  • Bennett, L (2003). New media power: The Internet and global activism. In N. Couldry and J. Curran (eds.), Contesting media power: Alternative media in a networked world. Oxford: Rowman and Littlefield, pp. 17–38.
  • Couldry, N., & Curran, J. (Eds.). (2003). Contesting media power: Alternative media in a networked world. Rowman & Littlefield Publishers.
  • Conway, M. (2016). Terrorist use of the internet and the challenges of governing cyberspace. In Power and security in the information age, Routledge, pp. 109-142.
  • Liaropoulos, A. N. (2017). Cyberspace Governance and State Sovereignty. In Democracy and an Open-Economy World Order. Springer, Cham, pp. 25-35.
  • Ploug, T. (2009). Ethics in cyberspace: How Cyberspace May Influence Interpersonal Interactio. Springer Netherlands, pp. 3-12.
  • Braun, V. and Clarke, V. (2006) Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3 (2). pp. 77-101.
  • Braun, V., Clarke, V., Hayfield, N., & Terry, G. (2018). Thematic analysis. Handbook of research methods in health social sciences, 1-18.
  • Ayres, Lioness (2008). Thematic coding and analysis. IN: Lisa M. Given (Ed). The sage of Encyclopedia of qualitative research methods.
  • Boothby, W. H. (2014). Conflict law: the influence of new weapons technology, human rights and emerging actors. Springer.
  • Castells, M. (2010). The rise of the network society (with a new pref). Chichester, West Sussex.
  • Cavelty, M. D., & Mauer, V. (2016). Power and security in the information age: Investigating the role of the state in cyberspace. Routledge.
  • McQuail, Denis (2010). McQuail’s Mass Communication Theory. London: SAGE Publications. 6th edition.
  • Palmer, C. (2015). Stuck in cyberspace: Shifting power in the information age. (Doctoral dissertation, Adler School of Professional Psychology). Adler University.
  • Saldaña, J. (2015). The coding manual for qualitative researchers. Sage
  • Webster, F. (2014). Theories of the information society. Routledge. Edition 4.
  • Whittaker, J. (2004). The cyberspace handbook. Psychology Press.
  • Wolcott, H. F. (2008). Writing up qualitative research. Sage Publications.